enl NKS 2237

Texten följer Schlyters utgåva (SFSS 4). Texten är inskriven av Lars-Olof Delsing vid nordiska språk i Lund.

I.

Ett konunghs riki som hetir sueariki. hauer i sik siu biscops döme með landa mærum thera. fyrsta ær ærchibiscops dömet i upsalum. sum hauer i sic ett laghmanz döme iuir alt upland. Annat ær strængenæs biscops döme. sum hauer i sic tu laghmanz döme. suðermanna land ok nærke. Triðia ær abo biscops döme. sum hauer i sik tu laghmanz döme. Fiærða ær lynköpinghs biscops döme. sum hauer j sik tu laghmanzdöme östragötland ok öland. Fæmta ær uæxio biscops döme sum hauer j sik tihæraða laghmanz döme. Siætta ær schara biscopsdöme sum hauer j sik tu laghmanz döme. uæstra götland ok uærma land. Siunda ær uæstraaros biscops döme sum hauer i sik ett laghmanz döme uæstmanna land ok dala. §.1. ¶ Juir alt sueariki agher æi konunglik krona ok konunger uæra utan en. han agher styra ok raða borghum ok landum. upsala öðum. konunghs gooz. ok allum konunglicum ingiældum. ensac sina haua. dulgha draap ok dana arf ok all saköris brut sin iuir alt suearichi sum lagh ok ræt ær i lande ok laghsaghu huarre. ¶ Ægnti af thæssum sum fyr æru saghð ma konunger með uilia sinum mischa fore them konunge eptir komber. gör thæt nokor konunger. aghe thæn konunger uald eptir comber thæt með ræt atter taca æn han gitir. allir ok the i hans riki bygia ok boo aghu hanum lyðno halda. buð hans standa ok til thianistu uæra. særlicha a landamære land hans at uæria. ok æi ytermer með hærfærð. utan goðuilia thera fangnum. §.2. ¶ Nu ær til konunghs rikit i suearichi konunger uæliande. ok æi æruande æn the konung mist haua. thæssum lundum. at fyrnæmder laghmæn huar af laghsaghu sinne scal með samthyukiu aldra thera i laghsaghu boander æru. tolf mæn taca uitra ok sniælla með them a næmdom dagh ok tima til moro thinghs koma konung at uælia. Fyrstu röst agher laghmannen af uplandum haua ok the með hanum næmdir æru. ok thær næst laghman huar eptir andrum sua sum þe fyrra næmdir æru. §.3. ¶ Huilkin en af inrichis födum. ok hælzst af konunga synum. æn the til æru af allum thæssum laghmanna röstum. ok lanzmanna til næmda. eller ok flæstum uarðer til konunghs takin. sculu fyr næmder laghmen han til konunghs döma. a sama dagh ok stað agher konunger allum innan ridhis boandum trygdar eþe sina ganga. ¶ Fyrste articulus at han scal ælschia guð ok the hælghu kirkiu. ok ræt hænna styrkia. oskadum allum konunglicum ræt. kronunna ok alz suerichis almogha. ¶ Annan articulus at han scal ælschia alla rætuiso ok sannind styrkia ok göma. ok alla uranghuisu. osannind ok allann oræt niðir thrykkia. baðe með ræt ok konunglicho ualde sino. ¶ Thriði articulus at han scal trygger ok troin konunger uæra allum almogha sinum. sua at han ængin fatökan fanga eller richan. eller epti buði sino fanga lata. eller ok nocrom lundum fordærua. utan han se laghlica fyr foruunnin sum lagh sighia i laghsaghu there gærningin giors. æi ok thera gooz them nokraleðis af taka. utan eptir laghum ok lagha domum. ¶ Fiærðe articulus. at han scal richi sino sueriki styra ok raða með inlænningium ok æi utlænningium. eptir thy sum gamul lagh ok siðuæne af alder hauer uarit. thy at æi agher utlænschær man i rað hans tacas. eð ok husum eller landum raða. upsala öða alla. ok alt sua gamalt kronunna goz. at ængin minnis eller ok af sanne sæghn uæt huru thæt fyrst unde konuna kom. hus ok land með arlikum ingældum thera ok ladamærum. agher konunger göma ok uæria eptir makt sinne. sua at ængte aff thæssum minschis fore them konungi eptir komber. þy at han agher uald thæt með ræt atter taca æn han gitir. þy at eller uurðe skyt konunghs döme greua döme eller ok minna. thæn konunger suerichis landamære utuiðir. ær betre æn emunde slemæ sum thæt með folscho sinne mykit minscaðe þa han konunger uar. ¶ Fæmte articulus. at konunger agher liua uið upsala öða ok lagha arlica utskyldir aff landum sinum. ok ængin man thunga eller alaghu a land sin lægia. utan æi ymnungis inlænzsker almoghe með konunge sinum land i landamære at uæria með makt sialura thera. tha sculu land ok almoghe sua með pænningum sinum hialpa sum sialuum sik land at uæria fore utlænningum ok allum ovinum. eptir thy sum konunger biscoper ok laghman ok bæzste ok uitraste i laghsaghu huarre stæðhia ok samthykkia sin i mællum. huru mykin hun scal uæra ok ællæs læggi aldrigh konunger alaghu a land sijn. æi aghir ok konunger nokrum inlænzskum biuða eller nöða iuir landamære með hærfærð fara utan goðuilia thera fangnum. ¶ Siatte articulus. at konunger scal kirkiu. klærcum ok klostrum riddarum ok suenum. huars þera goz. ok hionum alt gamalt frælse thera halda. ok all gamul suerichis lagh. them sum almoghe hauer með goðuilia ok samthykkiu uið takit. ok confirmerat af konungum fy uærandum ok konunglicho ualde thera. halda styrkia ok uæria sua at ængin olagh gangin iuir ræt lagh thera. srælica at ængin utlenzsker ræter dræghis iuir ok in i rchit oos til lagh ok ræt. ængin ok ny lagh giuis almoghanum utan ia ok goðuilia thera fangnum. Han scal ok almogha sin allan friða ok frælsa. særlicha thæn spaka sum með spækt ok laghum uil fara ok liua. sua fore ostyrlichum ok uurangum inlænzschum sum fore utlenzschum. særlicha ok i aminnilse haua at styrkia ok halda kirkiu frið. þinghs frið. ok quinna frið ok hemfrið. allir friðir öchis ok ofriðer forganger eptir thy sum konunger ær til. ¶ Nu agher konunger eð sin suæria a book ok hælghodomum. hand sinne haldne. biðiande sik sua guð hullan baðe til sial ok lijf. ok iumfru sanctæ mariu. ok sanctæ iohannem baptistæ. ok all hælghon ok hælghædoma the han a halder. at han scal alla up talda ok fyr næmda articulos halda ok styrkia eptir kunnist ok bæzsto samuit sino. ok með uphaldne hand sinne guði ok almogha sinum a trygga tro loua. eð sin at halda uið allan almogha sin. uiðir ungan sum gamblan. uið oföddan sum föddan. uið okæran sum kæran. uið frauærande sum uið the nær uaro. ok konughs eð hörðo. ok i ængu bryta. utan hælder öchia með allu goðo. ok særlica með konunglicum kærlek sinum. guðz kærlek se með konunge uarum. ok allum almogha hans. §. 4 ¶ Thæghar nokor ær sua aff laghmannum ok lanzmannum ualder ok til konunghs dömder. ok eða sina gangit. sum fyr ær saght. tha ær han laghliker konunger iuir sueriki. tha ma han læn giua. riki sino styra ok allu thy fyr ær saght. thær til i richi sino af guði höghstadom haua iuir alla domara haua. ok almogha kiærumaal eptir laghum eller ok eptir utlette fulle sannind. huat han hælder uil. §. 5 ¶ Nu agher laghmaðer af uplandum ok alder almoghe með hanum næær uærande tha konunger toks thæssa eða ganga. ¶ Nu ær fyrste articulus at alder almoghe i sueriki boande sculu han firi konung halda. ok haua ual hans ok allan konunglican ræt hans styrkia. ¶ Annar articulus at ui sculum hanum rætta lyðno halda. ok buð hans standa i allu thy suarlikt ær baðe fore guði ok mannum. hanum at biuða ok oos att giöra. allum ræt haldnum baðe hans ok uarum. ¶ Thriði articulus at ui sculum hanum hulle ok trone thiænisto mæn uæra. særlica með hærfærð til landamæris land ok richi með hanum at uæria. ¶ Fiærðe articulus at almoghe sum af alder hauer uarit skatskyldugher. ok æn ær. agher ok scal alla lagha arlika utskyldir thera konunge sinum utgöra með goðuilia utan thryzsku. hana flytia ok föra eptir konunghs uilia ok ræt siafra thera. ¶ Siðan scal laghmaðer ok almoghe alder eða thera suæria a book ok hælgha domum agher laghmaðer han sina halda. biðiande sik ok allum almoghanum sua guð hullan baðe til siæl ok lijf. ok iomfru sanctæ mariu ok sanctæ iohannem baptistæ. ok all hælghon ok hælghadoma þe han a halder. at the sculu alla uptalda ok fy næmda articulos uiþ konung sin halda ok styrkia eptir kunnist ok bæzsto samuit thera. ok með uphalnun handum gudhi ok konunge sinum a trygga tro loua eða thera halda. ok með thæssum eðum ok trolouan sum laghmagher ok almoghe hauer suorit ok louat konunge sinum. bindz baðe unger ok gamal. ofödder sum föder. okiær sum kær. frauærande sum þe næær uaro. eða suoro ok tro louaðo. §. 6. ¶ J upsalum agher konunger uighias ok kronas. eller ok annar stað i richi sino eptir uilia ok fallum sinum. tho hælzst aff ærchibiscope fore uærðlæks skyld bæggia thera §. 7. ¶ Nu fore þæn skyld. at konunger agher lande ok laghsaghu huarre særlicha sina eða ganga sum han gik i upsalum. tha han fyrst til konunghs toks. ok almoghe hanum. ¶ Scal han eriks gatu sina riða rætsöles um land sin. byriande i upsalum eða at suæria allum them i uplanda laghsaghu boandes æru. ok the hanum. ok eðum gangnum. fylghia hanum iuir laghsaghu thera til strængenæs. thær agher suðermanna laghman ok goðir mæn með hanum möta. ok þækkilika uið konunge sinum taca. eð hans höra ok hanum suæria. ok eðum gangnum fylghia hanum iuir laghsaghu thera ok til suintuna. thær sagher ösgöta laghman ok goðir mæn með hanum möta ok thækkilica uið konunge sinum taca. ok fylghia hanum til lynköpinghs. thær agher konunger allum ösgötum ok lænningum eð sin suæria ok the hanum. ok eðum gangnum fylghia hanum iuir laghsaghu thera til miðian holauið. ok thær agher uiða laghmaðer ok smalænninga með hanum möta. ok thækkilica uid konunge sinum taca. ok fylghia hanum til iunaköpinghs. thær agher konunger uirðum ok allumsmalenningum eð sin suæria ok the hanum. ok eðum gangnum. fylghia hanum til iunabæk. thær agher uisgöta laghmander ok goðir mæn með hanum möta. ok thækkilica uið konunge sinum taca ok fylghia hanum til skara. thær agher konunger allum uestgötum ok uærmum eð sin suæria ok the hanum. ok eðom gangnum fylghia hanum iuir laghsaghu thera til romunda boða. thær aghir nærisker laghmaðer. ok goðe mæn með hanum möta ok fylghia hanum til örabro. thær agher konunger allumthem i nærische laghsaghu boandes æru eð sin suæria. ok þe hanum. ok eðom gangum fylghia hanum iuir laghsaghu thera ok til arbugha. thær agher uestmanna laghman ok goðir mæn með hanum möta. ok thækkilicha uið konunge sinum taca. ok fylghia hanum til uestraaros. thær agher konunger uestmannum ok allum them i dalum boandes æru eð sin suæria. ok the hanum. ok eðom gangnum fylghia hanum iuir laghsaghu thera til östens bro. ¶ Aff östens bro aghir konunger atter til upsala riða. eller ok annar stað eptir uilia ok fallum sinum. ¶ Nu hauer konunger eriks gatu sina riðit ualder sum lagh sighia. ok með eðom ok orðom landum ok lanzmannum sinum giort alt thæt han atte them at göra ok the hanum. guð giöre han goðan ok gamblan. friðsaman ok thyrftelichan. ok æ thy aldre at han se rætuisare. ok gothom bætre. §. 8. ¶ Thusand arum thry hundrað arom a nitanda areno eptir uars hærra byrðh. uarð ærliks hærra hærtogh eriks son af suerichi mychil höfðinge ok heðirliker hæraa magnus konunger suerichis schane ok norghis ualder ok til konunghs takin samu lund sum fyr ær saght. sum ok gamal richis ræt ok siðuæne af alder hauer uarit um konunga ual thera. æn tho at ual ok eða uaro æi i laghbokum sua með script utlyster firi hans dagha. sum han nu siæluer i sinne till kömd giorðe ok gaff til goðra eptir döma. §. 9. ¶ Konunger agher i lande ok laghsaghu huarre cost haua tha han eriks gatu sina riðir. eptir thy sum daghs færðir hans æru til. til hialpande sua them laghsaghum han æi i comber sum them han með flokke sinum gönum riðir. sum ok giorðis thusand arom thry hundrað arom. thrætighi arom a fæmta areno æptir uars hærra byrð tha heðerlicher fyr næmder konunger eriks gatu sina reðh.

2.

Thessa lund scal konungs leðung ut biuða. at snækkiur ok scutur sculu til reðo uæra um pingizdagha tiðh með them reðom þær til höre. Thætta svulu hamnu uapn uæra Skiolder ok suærð. spyut ok iarnhatter. Huar hamna scal haua muzo eller penzara eller ok plato. huar hamna scal ok hanbugha ok threa tylpte sköte haua. Af huarre hamnu. scal fiughur pund ok tiughu. tuælotina flesk ok thriðiungen smör. aghi siðan konunger uald aftaca sua mykit hanum thækkiz. Thæfta scal lyusas huarn huitta sunnudagh i strengenæs.

3.

Hær sighs huru man scal döma um atter gans eða.

¶ Vm giptar eð. Ius
¶ Vm glafs eð. IIus
¶ Vm tolf manna eð IIIus
¶ Vm attertan manna eð. IIIIus
¶ Vm thrætylptan eð. Vus
¶ Vm fasta ð VIus

Uarðer giptar eðer ater dömder. þa scal thæn þær ær houuz man fori ok the tue eðen hofða huar thera böte threa marker. ok huar thæn i eðenum ær með them böte siæx öra. ok thæn eð sculu the alli fasta.

4.

¶ Rymir man af tomt ok byggir suina ual með hus ok garðe. byggi sua mykit sum hanum til bær i rætu bya bruti. hauer han meer bygt. ok kiæris þær eptir. giui ut at ostemdu. ok uæri saclös. Halder længer ok thol stemninga ok til mæle. böte threa marker ok ryme aff eller haue með loue thera sum i by byggia.

5.

Nu aghu mæn scogha saman. þe moghu allir scogh oskiptan at saclösu hugga. Can ofhug a scogh uarða giort. ok uil een skipta. annar æi. þa gifs them uizorð skipta uil. Fiærðunger af by haui uald scogh til skiptis cræuia huat þe æru en eller flere fiærðung æghu. the moghu scogh til skiptis cræwæ a thingi eno andru ok thriðiu. Vil en skipta ok annar æi. tha uæri thæn saker thrim marcum skipti hindra. æn han a scogh aker at oskiptu siðan lagh krapt ær. sökis the bot ut eptir lanzlaghum. Landboe ma at saclösu threa eker hugga. ena til bat eller ekio. andra til snækkiu bonaða. thriðiu til kirkiu bygning. æi ma han saklösu mera hugga. Vil siðan annan mera hug a scogh göra. ok annar frið a lægia. aghi tha friðmander uizorð skipt a lægia sua huarium sum i by æghir.

6.

Uil man haua synir til tompta skiæla. bya skiala. scogha skiæla. til fiski uatn. ok quærna ströma. thær scal uæra æghanda syn. ok tolf mæn með them af sama fiærðung. sember æi them. þa sculu the uæðia til andra hundæris syn. threa marker. raðe halui næmd huar thera. Af thy uæðfæ taki konunger ena marc. andra malsæghande. thriðiu hundære. Sember them æi æn tha. þa sculu the uæðia undir folklanz næmd tolf marcum. the tolf marker sculu sua skiptas. konunge threa marker. malsæghanda threa marker. folklanz mannum siæx marker. Thætta ær folklanz næmd. tolf næmninga mæn af suðermanna lande. Ær the æi til. tha scal man taka goða sanninda mæn af lanz mannumen. ok fylla the samu næmder mæðer. Huat the tolf giöra með sinum eðe. uæri fult ok fast sua at þæn eð ma ængin atter bryta. æi konunger. æn siðer annar. utan stande euærðelica.

7.

¶ Thætta æru thön lön legho mæn ok legho konu til höra. mannen scal haua ena marc pænninga. tu par sco. et par hanzsca fran pingizdaghum ok til martins mæssu. Quinnan scal haua þrea öra pæninga ok et par sco. atter fran martins mæssu ok til pingizdagha scal mannen haua half marc pænninga tu par sco. et par hanzska. Quinnan scal haua fem örtugh pænninga. ok et par sco. Huilkin them dyrra leghe. böte þrea marc. taca þön ok mere lön. bötin samuleð.

8.

¶ Thætta sculu the böta sum ualzgerninga haua giort til bonda ok næmden hauer felt. Fyrst scal malsæghandin atter haua sua mykit sum fore hanum takit uar. ok með tolf marker af houuzmannenum. enxac malsæghandins. ok fiurætighi til thræskiptis fore ranit. ok huar thæn i floc ok farunöte uar með. giui huar sundir delis af sinum siælfs pænningum atta örtugha ok thrætan marker. thæt liggi til konungs ensac ok thera göz scal osköflat standa. ok tho tacum i hænder sætias til þæn dagh the frið beðas. ok han ær þem atter giuin.

9.
vm laghmanz pænninga. domara ok styrimanz. XVIus
Alli the sit æghit bröð æta. æ huem þe hælzst til höra. aghu laghmanz pænning giöra. fiura suensca pænninga um aret. þe sculu ut göras fiurtan daghum eptir michiæls mæssu. huilkin tha þryzscas ok þem hauer æi þa ut giort. haui þa laghmander fult uald at næma til fiura pænninga. ok a threa öra. Domara pænninga ok styremanz pænninga sculu utgöras um martins messu. huilkin them hauer æi tha utgiort. hauin tha the uald at næma til sinna pænninga. ok a en öre. Næmninga mæn sculu haua en öre af huarre hundæris marc.

10.

Stæmnis manne ennæt thing a mot them konungs dom hauer. eller biscope. eller ok laghmanne. uæri laghstemder. utan han haui forfalz uitni. sum fyrra saght ær. æru æi thön til. böte threa marker þem konunghs dom hauer. sua biscope ok laghmanne. Ær ok a them thingum thæn man kiære til at ostemdu. haui ægnti uald eller uizorð annur. æn suara the kæro til hans bærs. eller böte sum fyrra saght ær. fore thrysku sina.

11.

Mote domorans dome scal man uæðia i fyrstu thrim thingum eptir at han hauer sin dom giuit a rætum thinghstað. uæðiar han thær eptir eller kiærir a domarans dom. uærin uæð hans ogild. ok böte threa marker. æn laghmander döme hans dom gildan. ena konunge. andra laghmanni. thriðiu domara. Samuleð scal man uæðia mot næmninga manni. sum domara. Skils hans domer gilder. bæri up threa marker af them uiðir han hauer uæðiat. ok uæri ensac hans. Skils han ogilder. böte siæx marker til thræskiptis. tua konungi. tua laghmanni ok tua bonda. Huar sum uæðiar mote laghmanz dome. haui uald uæðia a sama thingi han giuir dom sin a. hanum siæluum a horande. siæx markum mote hans tolf. uæðiar thær eptir. uæri uæð hans ogild. ok böte siæx marker. uæri ensac laghmamz. Vinder thæn uæðiat hauer. böte laghman tolf marker. siæx konunge. ok siæx them uið han uæðiaðe.

12.
Anno domini MCCCXX:o quinto sabbato ante symonis et iude aposolorum Waro thesse maal stadh j sudhermanna laghbok. oc scriffuat. nærwarande biscopenum oc hans capitulo. laghmannenom. oc herra stffane rörikson ok herra magnuse niclisson. medh mangum andrum godhum landzmannom Först wm prestins lagha hws. thorfuo thön alt tak widher thet halde soknen wppe. Fællas kirkiowærianda wm kirkio skruch til thriggia marka. thöm taki biscopir Glömir præstir wara kirkiowæriande widher oc koma sidhan nokor fall inna. the gudz thiænist hindras aff. böte prestir thre marker. twa kirkionne oc ena kirkio wærianda Kirkia skall j hender sætias prestenum aff biscope. ælla hans wmbudhi. oc thöm a kirkian gifuan som then presentera ther hafuir fadherlikan ræth till Wm kirkio wighsla spield. stande som j laghbokinne stander scrifuat. Tyund skall j thry skiptas. taki prestin en skyl. oc twa före bonde heem till siin. oc ey kirkio messo dagher Skyldar prestir bondan wm tyund. Wæri sik medh laghum. Föra ey böndir liik laghlika till iordh. bötin twa marker biscope. oc ena iordhæghandom Spitalin skal hafua en span korn aff hwarre hafno. Wm uanu oc geenedha stande som thet staar j gamble laghbokinne. Laghmanz pæninga agha alle wt gifua fyughur nattom æptir mikiælsmæsso. ælla böte thre öra. Domara pæninga oc styremanz wm martens messo. ælla böte en öre. Nempninga mæn skulu hafua en öre aff hwarre hundares mark Amen