Fornsvenska legendariet (enligt Codex Bureanus)

[3:Bu ] Af þy hur waar fru warþ først scapath
Guþi tel heþer ok hans moþor mariu mø ok sancto dominico ok allom halghom mannom tel lof ok allo lekfolke tel cristeleken kænnedom ok mik tel aflat ok løsn minna synda ofrar iak wærþoghar mit æruuþe
¶ af ioakim
War en iuþe ioachim at namne i nazareth: han tok sik husfru mz guz laghum goþa ok guþleka annam: af betheleem dauid kunugs æt ok slækt ¶ þe boþo saman guþleka mz mykle dyght allom tel gangn ok ænghom tel genværþo ¶ Alt þæt guþ gaf þøm at ægha skipto þe þrem lutum ok skipaþo: een delen tel guz mønstar ok þiænist annan fatøko folke þriþia sik ok sinom boskap ¶. Tiughu aar boþo þøn saman barnløs. ok baþo guþ giua sik þæt barn hanom mate þiæna ok louaþo for oburit barn giua guþi þæt gærna tel þiænist ¶ I moysi laghum þa iuþa ensamne þiænaþo guþi waro mæn ok kono forbanaþ æn þe egh barn fingo at økia guz folk ok þiænist ¶ Firi þæssa sak fik ioakim blyght ok snybbo af iuþom firi guz altare i iherusalem þa han ofra wilde vm en høghtiþes dagh ¶ Ioakim flyþe firi blyght wrækin fra ofre ok war hemelika fiærren i øknom mæþ sinom fæþer ok baþ guþ giua sik hughnath vm siþe
[4:Bu] ¶ Guz ængel kom een dagh tel ioakim lius som sol ok trøste han ræddan ok sagþe sik wara guz sændebuþa at hans bøne ok hans almusa waro guþi tøka ok at hans blyght skal ændas mz heþar: ok frammer sua sagþe han: guþ menar stundom naturonne giua þæt han vil at hans vini þiæna af naþom betre barn giua guz naþe: æn kiøtlekar* luste*: ok gerna ma huar hælre biþa tel naþa: ok tel bætra Saraa førsta moþer þins æþles: habraam husfru fic sit førsta barn: gamul kærlingh þa han hafþe liuat. xc ar: ok warþ ysaac patriarca: got kærlinga barn: mz hanom iættar guþ signa vm siþe alla heþnona ¶ Rebecca iacob patriarcha moþer: fic eigh barn før æn mæþ hanom: Rebecca boþe lægge barnløs: før æn han føde iosep egiptæ lanz hærra: ok wæruldenna helsara: Hua war starkare æn samson: hælagare æn samuel: huargens þera moþer fik barn før æn guþ gaf sina særleka naþe: Tro ioacim: skælum ok domom: bæst ær vært at warþa guz naþe først ænlænge ær biþat: væl hauin ii þu ok þin kona biþat Guþ giuar iþar goþa dotor hæna nampn skal vara maria ¶ hon skal hælagh warþa u moþor liue ok siþan* vp føþas ii þiænist ok ii hans* mønstre mæþ renliuis louan: Iak giuar þik tekn at min orþ sannas ii ierusalem port som aurea callar: møter þik anna: Ængelen fløgh fra hanom tel annam: þær sat ii nazaret ok græt sin bonda tapaþan ok baþ han koma skyt tel ierusalem ok møta sinom bonda wiþ een port ok hete aurea ¶ Thær møtos þøm baþen hion fæghit huart andro ok mæst af guz buþskapi
[5:Bu] ¶ Maria fødes ok a þriio are tel ierusalem førþes: faþer ok moþer satto barnet niþar a guluet ii guz mønster: maria þrigia ara gamalt barn gik ensamen som væxen vare: vp at tiiu trappom tel guz altare: Ioachim ok anna gauo hana guþi som þøm gaf: ok satto hana þær atar at nima guz þiænist ¶ Maria nam mer af guþi sialuum: ok hans ænglom æn af nochre mænniskio: hon skipte daghen ii þre tima fra førsta daghen ok tel terz tima var hon staþlekir enom staþ þiænande a bønom sua at hon ægte orþ viþ folk talaþe: fra terz ok tel nons sat hon viþ væf ælla ten: ælla naal: fra non var hon atar ii bønom som før tel guz ængel kon mæþ hænna føþo ok var hænna daghleken drosate ok guþleken gømare
¶ Siþan hon hafþe þer nokor ar varit þa bøþ biscopen at alla iuffru upfødes ii guz mønstar ok tel aldar varo komna skuldo hem fara ok mannom fæstas: ¶ alla iugfru sagþo ia. viþ biskops buþi: vtan maria hon nekaþe mæþ tuem skælum: baþe þær mæþ at faþer ok moþer bundo hana før æn hon var fød tel guz þiænist: ok sua at hon sialf louaþe guþi renliue ¶ biskope var vanda bæggia væghna luua hænna liua ii renliue a mot iuþa laghum ok siþum ælla bryta sina iat viþ guþ sialuan a mot þe hælgho script som biuþar at gialda þæt guþi louas ok hafþe mæþ uitrom ræt: vm þæn vanda alle sagþo ræt vara læta guz ansuar mæþ hælghom bønom þær biskopar ær a bønom mæþ goþo folke kumbar af himirike røst [6:Bu] sua at alle høra Huar o giptar man af dauiz konogs slækt æt: føre þørran vand ii hænde tel guz mønstar ok af huilkins þera vande blomstar vt {sprang} (spriggar) ok duua cumbar iui flyghande: han skal fæsta faghara iugfru som førsta møbarna louaþe guþi liua ii renliue ¶ þa alle varo saman komne teþes ængen iærtekn før æn iosep lypte sin vand som han lønte længho han bar blomstar a þørrom grenom ok duua fløgh af himirike ok sattes iui blomster quisten: maria for stoþ guz iartighne ok fæstes mæþ trøst at guþ monde ok gøra frammer iartigine mæþ hanne ok naþer: at halda louat renliue
¶ Mæþan iosep rede brolløps kost ii bæþleem sat maria ii nazareth i faþurs garþe: þær kom gabriel af himirichi: tel hænna mæþ buþskapi guz at hon skulde baþe vara guz moþer ok mø sua som fulkumleka scriuas ii biblia ok lete þær har som vil vita ¶ þe þingh vilium vi hær af vare fru visa / som eigh finnas ii biblia scriueth ok æru þo fulkumleka san ok prøuaþ: mæþ þøm vitnum firi næpnas: ok þe mato vilium vi frammer vm al maal halda mæþ guz naþom / af guþlikum buþskap tel mariam ok at hon varþ hauande mæþ guz son ii sino liue: haldar kerkian þær af høghtiþ: atunda daghen før æn aprilis gangar in
¶ Huru vare fru buþskps værs: ær hænne luuar ok værþogar: prøuas þæt mæþ iartighnum
[7:Bu] ¶ En riddar rik ok væl burin gafs i clostar: ænghte lærþar: læsa ælla siugga: han formate ok eigh mer nima: æn aue maria. þæt litla orþ han kunne ensamen læsa þæt gik hanom aldregh w minne: vtan las þæt baþe naat ok dagh: æ huar han var ælla i huat syslo han var Siþan han var døþar ok ii iorþ grauin: þa væxte vænast lilia up af hans graf: ok vp a huario lilio blaþum var aue maria scriuaþ mæþ gulstavum ¶ Mæn grouo tel rotenna ok funno at hon gik vt af hans tungo
nymære af vare fru
En annar riddare var længe røvare sat ii eno fasto huse viþ alnanna væghen ok læt roua alla þe þær fram foro at væghenom ¶ En goþar renliues maþar kom þær vm siþe farande: riddarans suena røuaþo han som flere han fik mæþ bøn at han kom firi riddaran sialuan: ok baþ han sua længe: at han prædicaþe firi hanom ok allo hans folc: prædicaren sagþe een riddarans man eigh vara komnan ok baþ at han kome tel prædican: riddaren læt at hanom leta tel han hitez ok kom nøghar ok dræghin [8:Bu] tel prædican: øpte oc gal han ii elde laghe ¶ Prædicaren bøþ hanom a guz væghna: sit napn ok sina syslo sighia: han saghþe nøþoghar sik vara diæwl ok eigh man ok þit sændan a luciferi vægna ok vacta riddarans huat dagh han læte at læsa aue maria ok gripa genstan hans sial ok wald føra tel hæluitiz ok eigh þæn daghen vald fa at mate læsa aue maria oc at han gat þæn dagh prøuat riddaran læt at læsa versen ¶ Ridderen hørþe hans orþ ok fic dighara guþlika ræzl ok fiol a knæ for prædicarans føtar ok gaf sik guþi skyldogan firi sina synd ok bøte ok bætraþe mæþ hans raþe ok ændaþe syn aldar mæþ dyghþelekom lifnaþe: prædicaren. bøt diæflenom sua fiæren fly at eghte vara fru folk finge vnaþe af hanom: diæuulin lyde nøþoghor ok huarf som røkar i væþræ
Af kyndelmasso
Annur vara fru høghtiþ ær siax vikum afte iula dagh: ok ær {æfte} [aff] þy som var fru ofraþe sin son guþi som moysi lagh buþu. ok þær af sighar biblia: Sua mykit høre os tel hær af sighia hui þe høghtiþ kallas kyndelmæssa ok hui folk plæghar þa vm kirkio mæþ liusom ganga: vi suarum {førsto} þær tel: førsta at lius a latin hete candela ok þær æfte callas høghtiþin candelmæssa ræt nampn: Sua som a þyþisco lict missa vtan lekfolket som eigh forstar sik callar kyndelmesso fore candelmesso. Tel an annat suarum vi ok givum þer tel fiughur skæl: før skæl at ænda heþna villa tel guz heþar.
[9:Bu] ¶ Mars var ørløgs man ok hans moþer hæt februa romara þiento henne giærna {marti} tel at han giorþe þøm sighar sæla ok giorþo hans moþor mykin heþar gauo enom manaþe nampn af hænna nampne ok hete februarius som ingangar kyndelsmæsso afton: romara þiænto æn mer februe at gora sonen bliþan ¶ Huart femta aar hiøldo þe hænne høghtiþ a førsta dagh februarii ok gingo kring vm romara borgh mæþ brinnande blusum ok baþo februam martis moþor gøra sin son romara bliþan ok þera {vinum} [ovinum] vreþan
¶ Februus var ok enna {en} heþna manna guþ som andro nampne hæt pluto han saghþo þe vara valdoghan hæluetis guþ hanum ofraþo þe heþne varo huart ar rict offer: ok allom hæuitiz guþum hans undi guþum þær tel at þe vari naþoghe þera forældra sialum ok læto brinna lius alla førsto naat februarii manaz: þætta siugs ok ii heþnom [qvedium]: at februus pluto tok mæþ wald: een vænastan (qvyne) af manz hem tel hæluitiz ok ær þær drøtning: hænna nampn ær proserpina hænna faþir ok moþer ok frændar {for} [foro] mæþ liusom at leta {vþa} vm nætar ¶ Hær af toko þe heþno sik høghtiþ: førsto naat februarii at ganga vm kring mæþ liusom ok þiæna proserpine haluitiz guþ: þolika ok sua hemska varo heþna villor / ok sua værþogha þem heþno ok eigh war lææt lætha þøm af fæþerssens siþum vtan mæþ listom: ¶ Længe siþan rom var cristet hiøldo þe {cristne} [hedne] varo heþna hoghtiþis siþi ok særdeles hænna høghtiþ [10:Bu] før æn sergius paue gat aleþes komit at þøn sami høghtiþ hiøls vare fru tel heþars guz moþor mæþ faghurum skælum som hær næst fyilghia
¶ Annor skæl þænna høghtiþ {…} [sigx] haua tekna mariam guz moþor varaa rena mø ok skæra (som solinna lius) som væxe æ liusare fra daghningene ok tel miþan dagh / Sua var maria lius ii moþor liue hælagh ok ren mæþ þæs hælgha anz naþe af allom syndo {søør} førsta for fæþra: þætta lius vaxte sua þa hon com ii væruldena at ængen synd matte fa noquara mact mæþ hænne hiarta ¶ Siþan hon kom tel sin aldar ok særleka siþan signaþ sool ihesus christus skeen ginum hænna lif: var hon eigh at eno lius sik sialue ok goþ: vtan giorþe þøm ok goþa ok guþleka rena ok liusa sum vm gingu mæþ hænne ¶ Sua at hænna dyghþa sol gisla {…} [slækto] huars mans syndoghan lusta: þæs vitne baro heþne iuþa siælue: hænna sons vini ok hænna ok ær ovina lof fast vitne.
miraculum
firiia skæl þæssa høghtiþ ær teken huru maria ok iosep baro varn hærra tel templum domini: ok sama teknom vi mæþ liuse: vi bærom þy at mæþ liuse funnom vi þe try som væl tekna þre natura [11:Bu] ihesu christi: vax tekna hans licama: þy at vax bæra bii ok gøra vtan sinna natura bland ok spiæl sua føde maria baþe moþer ok mø ihesum christum: vtan kiøtlikan faþur: veeken tekna siælina: tende ok lyse mæþ skælum ok viti: lius tekna hans guþdom sialuan
En ærlek ok væl burin fru hafþe digharan goþ vilia þiana vare fru. hon hafþe cappellam sialf ii sinon garþe ok præst at sighia daghleka mæsso varo fru
¶ miraculum
En kyndelmæsso dagh: com hænne sua fal at hon gat eigh hema mæsso hørt: þy at hænna præstar var fiæren farin: ok eigh gat han tel hænna comit: ok eigh hon tel sokna kirkio: þy at hon hafþe siin klæþe saalt: ok giuit fatøko folkæ. firi guz heþar ok varra fru ¶ Hon græt ok illa læt at hon mate eigh þæn dagh mæsso høra ok la: for altare sinna capellu tel hon somnaþe: ok sa ii symne sik vara ii vænasto mønstre: ok þær koma moiok fagharan skara mæþ iugfrum ok vara fru først ii skaranom mz golkrono ok sattes a stolen: þær næst sa hon koma vænasta unnga svena: ok sattos ok þe a {stolen} [stol] Siþan sa hon en bæra lius ok skipta sua at huar fik sit: ok eet hon som soof: hær æpte sa hon præst klædan ok diækn ok subdiækn ok tua mz vphalz liusom Hænne syntes som christus var sialuar præstren ok laurencius ok vincencius diaknane: ok tva ængla subdiækna: ok sa hon þær næst tua vænasto klærka byria ok allan koren sotlika siughga tel offortorium ¶ Var fru sialf ofraþe [12:Bu] først sit lius ok huar æpte hænne som huar stoþ. var fru sænde buþ tel hænna som soof at hon ginge tel offer: hænne syntes sik vara sua fægna liuseno at hon vilde ægoleþes þæt fran sik lata tel en com ok vilde drægha mz afle af hænna hænde: hon wacnaþe þær viþ at liuset brast som þe droghos ok hiolt hon atar halft ii sinne hænde ok fan sik vara {samstaþ} [samastadh] ensamna som hon somaþe: halft lusit hiolt hon tel iartekn fæghin ok al glaþ af guz naþom ok vara fru ok lagþe liusit mz hælghom domom ok giorþos mæþ mangh faghar iartkn
Var fru hauar æn {þriþiu} [þriþi] hoghtiþ þa mærasto ok dyrasto. som kumber siax vicum firi michiallmæsso: ok æ aff þy: huru var fru for af þænna heme tel himirikis: sua scriuas aff at siþan apostoli skildos ok skiptos vm væruldena at prædica: boþe maria ii iherusalem viþ montem {synai} (syon): ok gik opta vm kring landet: at vitia þe staþa gesus fødes oc døptes fastaþe ok predicaþe. iærtigne giorþe ok døþ þolde: hans graf ok þær han tel himna stægh ¶ Hon varþ fiurtan ara gamul hauande ok føde fæmtan ara: ok lifþe mæþ sinom syni thri ar ok þrætighi. ok {fiughur ar ok tiughu} siþan han for tel himna: ok æfte þæsse rækning. var hænna aldar þæssa hems. tu ar ok siutighi ar. sua scriuar epiphanius
miraculum
En dagh hon sat ensamen ok græt for søt aminnelse sins sons: ok for a. stundan tel hans ok gat eigh taram haldet. vtan runno som bæccar af {aþþrom} (aþþro) kældom: ¶ teþes hænne guz ængel lius som sol. ok baþ hana mz heþer hela sitia ok sæla af hans [13:Bu] vægna som alla sina vini gør goþa ok helaa ok sæla: ok saghþe tel hæna. Se min fru þænna palm quist førþe iak þik aff paradis: han skal bæras for þinne likbaar a þriþia dagh fra þænna: þin kære son biþar þin miþ heþar ok aro. Maria talar tel ængelen: iak beþes aff minom syni tua bøne þe førsta ær þesse at alle mine brøþar apostoli mate nær mik vara þæn tima iak giuar min anda up: annur [ath] ængen diæuul derues coma nær minne siæng. ælla syn ¶ Ængellen suaraþe hænne min fru: alle apostoli coma en dagh tel þin. ok skulu þik ærlek tel graua føra ¶ Æn hui þorf þu viþ: diæuul stygias: þu hauar {han} [hans] howþ vndi fote brutit: ok rænt {han} (hanom) {rikez ok valdz} [rike ok vald].: þo skal vara som þu vilt: ængen diæuul skal diruaz tel coma þæn tima. for þin øghon ¶ Guz ængel fløgh tel himirikis. ok palm quistær æpte stoþ grøn sialuar: ok løuen skinu lius som stiærnor.
Vm þæn tima stoþ iohannes viþ ephesin ok predicaþe: ok com aff himnum skinande sky mæþ blæsande vinde: ok førþe iohannem up ii væþret: ok satte niþir ii ierusalem firi mario føtar: iohannes helsar sina fru ok moþir: ok græto baþen firi fæghins funde: maria talar te iohannem: minis þik son min: þins mæstara orþ: som bøþ mik haua þik firi son: ok þik mik firi moþor: nu callar min son mina siæl tel sin / æn (min likama) skalt þu gøma ok gørla gøma: þy at iak for stoþ iuþa raþ: at brænna min ben siþan iak ær døt: ok gøra vanheþar guz hærbærghe: þænna paradis palm skalt þu føra firi mino like: iohannes oste aff guþi: at alle hans brøþar apostoli visten þætta ok nær varen: ok ii samu [14:Bu] stund stoþo þe alle firi mario dorom. feghne ok undersfulle. tel iohannes sagþe þøm tiþande: ok ærande. ok baþ ængen grata: ok sagþe: prøua iuþa at vi gratom: þa tala þe tel var spot: hui ræþas þæsse døþen. som prædica: sælare liif annars hems
hær como apostoli
Maria fagnaþe fægin sinom brøþrom: ok baþ sin son vara uæl signaþan firi alla naþe ¶ Apostoli wacto iuir hænne a sinom bønom. ok tændo mang lius ok lampor ¶ Vm þriia tima a natene com sialvar ihesus mæþ ænglom. ok allom hælghom patriarcom ok prophetom. ok allo himirikiz hærskape. ok tok mæþar sinna moþor siæl ii sina hændar friþa ok faghara ok hørþes þær søtare sang hans ok hænna æn nocor øron før hørþo ¶ Ihesus sialuar bøþ iorþa mæþ heþar {in} [i] enom dal iosafat moþer licama ok førþe sialuar tel himirikiz sialena: ok aldar himirikis skari mæþ hanom lius com vm kring liket: sua skinande at þe iuffru som liket þuaþo: kiændo liket mæþ handom ok gato eigh seet mæþ øghom ¶ Sua længge sken liusit tel liket var þuaghit ok klæt
huru var fru bars tel graua
Petrus bøt iohanni bæra parads palm firi lik bar. ok paulo mæþ bæra likbarena ok alle apostoli folghþo ok søtleka sungo sua høght at iuþa hørþo: ok en tiþande {ok} sagþe flerum at alle apostoli føra mariam tel graua døþa ¶ Iuþa væmpto sik ok calloþo huar annan ok baþo dræpa alla apostolos ok marie ben a bale brænna ¶ Iuþa biscopar var [15:Bu] galin: han grep handom likbarenna: ok vilde viþ iorþ casta: han fik braþa guz hæmd firi folsko derue: warþ numin i handom: ok worþo onyta: ok sua bundana viþ likbarena at han gat ængalund liþughar ælla løs wrþet ok værkte sarleka ok øpte. Sancte petre halp mik þu est van at halpa nøþstadom. petrus suaraþe vi ærum alle tomløse ii vara fru þienist ok gitum nu eigh iartingne giort: vilt þu þo tro a ihesum christum ok at hans moþer do menløs mø þa varþar þu løs. han sagþe sik tro ok løstes þaghar æn þo han stoþ eigh fastar: þo hafþe han en værk ok {sars} [sar] øka: tel han mintes viþ likbarena som petrus hanom ræþ ok sagþe sik tro som før ihesum vara guz son ok hans moþor mø {vara} sua siþan som før æn hon føde: Siþan fik biscopen bøtar af allom værk ok varþ cristen: alle andre iuþa wrþo blinde ok gato ængom giort. petrus sænde paradis palm tel þera ok fingo alle bøtar. som palmmen hannaþo mz tro a ihesum christum ok at hans moþer do menløs mø. ok ænge andre fingo bøtar vtan gingo allan sin aldar: siþan lagþo apostoli guz moþor i graf. som hænna son bøþ miþ vact i dal iosafat
Fæmtan daghum siþan hon var døt (oc) iorþat. stoþ up af døþ ok varþ likamen sæl mæþ siælene ok foro baþen sæl tel himirikiz. vtan annur flere skæl æru æn þæssen som þæt prøuas skælict ok trolect: var fru guz moþer hærbærghiaþe guþ ii iorþike eigh at eno andeleca firi domadagh som andre cristne: vtan ok licamleka ii sino renasto mødoms rume ær þæt þa væl skælekt at guþ hærbærgiar ok firi domadagh eigh at enost hænna sial ok [16:Bu] anda vtan ok licaman ii bæzto ok sic næsto himirikiz rume Flere þing {annur} skriuas af marie døt ok hænna likfærþ vtan sua mykit þær skiuas þæt fulføres mz hælghom vitnom: vara fru klæþe funnos ii grauene siþan hon for tel himirikiz cristno folke tel aminelsa
Hærtoghen af norre india stride viþ en staþ som callar carnotum ok bilagþe længe staþen: ii þæn staþen varo magge hælghe doma vare fru kiurtel :. I stassens nøt grep {stassen} [stassens] biscopir kiurtellen ok fæste a mærke stang ok gik vt vreþer af staþenom mz varra fru trost a mot ovinum ok alt stassens folk mz hanom ¶ Iæm skyt varþ hærtoghen ok aldar hans hær blinder ok stoþo alle ok skuluo ræde ok annars hugha ¶ þe af staþenom gauos ofdighart fram viþ ouina misfælle ok {…} [hugg] a arma blinda mæn ok hioggo þøm niþar som nøt ¶ þe milda mø varþ grymum wreþ ok naþogh nøþstadom. ok fløgh kiurtellen fran þøm ii væþret ok fingo þe bøtar for stoþo blinde
[17:Bu] miraculum a af vare
En klærkar vare fru giærna þiænande. han las hænne daghleka tel heþar ok tel hughnaþ. gen hænna langa frædaz sorgh. Gaude dei genitrix virgo inmaculata: gaude que ab angelo gaudium suscepisti: gaude que genuisti eterni luminis claritatem: gaude mater: gaude sancta dei genitrix virgo: gaude sola mater innupta. te laudat omnis creatura: genitrix lucis sis pro nobis perpetua interuentrix: þæt þyþe a vart mal. vm þænna mata. gør þik glaþa guz moþer mø o smittaþ: gør þik glaþa som viþ glæþi tok. af guz ængli: gør þik glaþa som føde æværleks lius solskin: gør þik glaþa moþer: var glaþ guz moþer ok mø. gør þik glaþa ensamen egipti moþer: þik louar al creatur. liusens [18:Bu] moþer. vi biþiom þik. var for os alla tima biþiande: þænne klærkar fik i sinne banasot. dighar ræzl vm sina sial: milda moþer teþes hanom. ok saghþe. min son hui ræþes þu sua dighart. ælla quiþe. som mik bøt. ok buþaþe daghleka glæþi. gør ok þu þik glaþan. ok at þu moghe æværleka glæþias. com mz mik ii guz glæþi
af enom riddara
En ridare rikar ok miok rum giæuir: þæssa hems. han warþ vm siþe sua fatøkar: at han þorpte væl viþ. at þigia smam. som førra gaaf ofstorom: hans husfru var goþ ok guþlek: ok vare fru giærna þianande: þa en høghtiþ com ok alle men vildo rikeleka fara: reþ riddaræn heman firi skam: at han ængen kost gat haldet: ok lifþe viþ nøþ ok sorgh ii skoghe ¶ En miok ræþeleken com tel hans riþande. ok sporþe hans sorgha sak: riddaren sagþe hanom sin harm. at han var arbar wrþen. Hin karl iatte hanom rikare varþa æn han før var vm han vil hans raþe lyþa ¶ Riddaren louaþe hanom tro ok hans raþe lyþa. æn han vil folcoma før sina iaat: karlen baþ han hem fara. ok leta ok hitta enom staþ ii sinom garþe mer gul ok selver æn han allan sin aldar før atte: et beþes iak af þik sagþe karlen. møt mik atar i þænna [19:Bu] staþ ok þin husfru mz þik a þæn dagh. ok næpmde daghen. ¶ Riddaren louar hanom sina tro atar coma mz sinne cono. ok far hem. ok findar gul ok seluer. ok køpe garþa mangha ok iorþe. ok haldar rikt hof. sua at alle vndra. ok mæst hans husfru
Siþan en dagh talar han tel hænna. ok biþar hana skyt sitia a hæst. ok riþa mæþ sik langa læt ensamna: vndra hon hans buþ. ok gør giærna som han biþar ¶ þøn huila sik en staþ a væghenom nær enne kirkio: frun gar ensamen in ii kirkiona. ok biþar sina bøna firi varra fru bilætte. tel somnar ¶ Milda mø guz moþer længe ligia ok fast sova. ok gar vt tel hans ii hans husfru ham. baþe a væxt ok klæþom lik ok talan. ok allom latom Riddaren far sin vægh mæþ bætra følghe æn han vænte. ok com þit han hafþe louat coma Grymbar karl kumbar mot hanom. fæghin. ok warþar ofæghin. ok þor eigh framganga vtan standar fiærran ok griæna tannom. ok bannar hanom ok talar. fulaste falsare. sua dara þu mik firi væl giort: iak bøt þik føra mik þina husfru: ok þu førþe mik mariam himirikiz fru ¶ Jak huxaþe hæmnas {minna min harma} [min harm] a þina konu. for alt þæt ve hon gør mik ii guz moþor þiænist. ok þu førþe mik sialua guz moþor: hafþe þin kona hær comit. aldre skulde hon hæþan coma: liuande: nu førþe þu mik þæn gæst. mik varþar tel langan þugga Riddaren stoþ annars hugha. ok gat ægte talat. for vndar ok ræzl: maria talar tel dyævulen: for þy at þu vilde skaþa minom vin. far þy niþir ii diupt [20:Bu] hæluite. ok {bli…} [bliff] þær tel doma dagh. sua at þu gør aldregh noquorom men þær mik þiæna. ¶ diæuulin þøt ok græt ok lyde nøþoghar domom: guz moþer auite riddaren. ok bøþ viþar siia dyavuls gauor. ok trøsta tel ensamen ihesum christum. ok saghþe hanom. huars hans husfru la een oc sof Riddaren stoþ vp gratande. þær han la for hænna fotom ok þakaþe. ok þiænte guz moþor æ mæn han lifþe. ok hans husfru. ok viþar sagþo alt þæt dyawlin gaf þøm. ok varo yvret rik af guz naþom.
miraculum magnum
En miok syndoghar man. ledes ii sømne for guz dom. hanom teþes þær en dyawl fram koma. ok prøua hans sial vara sina: først tok han af gamblum guz dome tel adam: at han skulde dø: hulikin dagh han ate forbuþna frukt: ok sagþe mannen vara skyldoghan. gialda førsta faþur brut Annur skæl tok han af hans gamblo þianist. ok sagþe han sik haua þiænt þrætighi aar: þriþy tok han þær af. at hans ilgærnigga varo flere æn hans goþgærnigga ¶ var hærra baþ mannen svara tel skælen. ok þa hanon varþ ægte tel ansuara. gaf guþ hanom atta dagha frest tel anzsuara ¶ Hanom syntes sik syighande fra domenom: ok quide huat hanom wrþe tel anzsuara ¶ hanom møte eet folk. ok spurþe hui han syrghe ¶ han sagþe sin wanda. folket baþ han eigh quiþa vm þæt førsta: ok sagþe sik vilia suara firi han [21:Bu] ¶ Maþeren spurþe þæs nampn: þæt sagþe sik heta sannind ¶ hanom møte siþan eet annat folk. ok spurþe samulund. ok baþ han eigh quiþa vm anzsuar vm annur skælen. ok sagþe sik vilia þær tel suara. ok sagþe sit namn vara rætuiso:
Atunda daghen kombar han atar firi domen. ok sa huar þa stoþo baþa syster sannind ok rætuiso. ok guz moþer sat a hans høghro hand. þær com satan ok bedes anzsuar tel skælen. ællar dom iuir mannen ¶ Veritas þæt þyþer sannid bøþ sik fram. ok suaraþe tel tes førsta svæ. ¶ vi vitum væl vara tuænnga døt. en ær licamans. han þola baþe goþe ok ille. for adam synd. som þin skæl prøua ¶ annar døþar ær sialenna pina. af þøm løste ihesus alla goþa mæn. mz sins likama døþ: ok æn þænne man ær goþar. prøua þin skæl ægte mot hanom ¶ Justicia þæt þyþer rætuisa bøþ sik fram. ok suaraþe tel annat sua. þik þiæna ængen mz ræto vtan þu luka salogha dara. fra sinom rættom hærra mz falsom iattom. ok for þy ær huarom louat skilias viþ þik mæn han liuar æn han vil. ¶ veritas ok iusticia ræþo mannenom. at æ biþia vara fru hialpa sik vm þæt þriþia / Satan baþ fast suara sik tel þriiþy skælen. saloghar maþar fan ængen anzsuar. domaren bøt vægha gæniggana goþa ok illa. þa fiol mannen niþar firi vara fru føtar. ok baþ miskunna moþor hialpa sik ¶ Maria þe milda mø. lagþe sina hand ii mætskalana mz goþgærningomen: ok vogho þagar mer æn syndena. ok tapaþe satan sighar: maþren vacnane. som folk vænte døþan vara: ok bøte siin brut. ok þiænaþe guþi ok guz moþor
[22:Bu] Bituricas hete en staþar þær timde þæt har skiuas. d. xx. viii. are vars hærra vm paska lop en iuþa smasuen mz cristnom smasuenom tel kirkio. þæn tima cristet folk tok van hærra. ok gik tel kirkio mz androm smasuenom. ok {toko} [to] hans faþir sporþe huar han hafþe sua lægge varit: han sagþe sik haua varit mæþ sinom cristno skola cumpanom tel kirkio. ok takit mz þøm þera guþ ii sit liif sua søta: faþeren tende storan eld ii vgne. ok castaþe sonen vt ii balet brænande. þy at han gat eigh vænt suenen fran cristo guz syny. suennen øptø: ok græt sua at baþe hørþe iuþa: ok cristne. ok como saman ok sagho suenen ii brænanda bale. ok eghte brinna ælla men af elde kænna. ok drogho han vt af eldenom ok spurþo huat hanom vaþ tel halp. ¶ han suaraþe en heþers fru som standar ivir cristno altare com mik tel halp. hon vænde fran mik allan lughan mæþ sinom mantolskøte: alle louaþo vara fru. ok castaþo fulan faþur a branda ok bran æmskyt ii asko
Manghe ungge muncka ens klostars som stoþ viþ fliutande vatn. stoþo arla vp firi sin regholo tima at tala. ok talaþo manggen hægoma: diæfuala roþo [23:Bu] þær fram i manna ham. ¶ munckren spurþo huaþan þe varo. þe suaraþo vi førom klostar løpara sial tel hælvitiz. þe wrþo miok rædde. ok øpto alle sancta maria biþ for os. diæflane sagþo tel þera væl hialpar iþar nu maria. hafþen ii eihg hana callat tel hialpa. þa varin ii nu alle viþ grund døþe ok tel vaþa dømde. þy at ii talaþen vtan tima mangen hægoma.
¶ En salogh kona þolde mycla nøþ ok møþo af enom diæfle: hænne halp huarce cors ælla vikt vatn. en goþar maþar gaf hænne raþ vm siþe. huar tima hon saghe diævulin: þa skulde hon sighia sancta maria: hialp mik: hon giorþe som han ræþ hænne: diæwlin stoþ iæm skyt quar: som han vare slaghin mz stene: ok þorþe egih nalkas hænne: vtan øpte tel hæna: ildar diæwl dræpi þæn þik þætta ræþ: ok dirfþe siþan aldregh coma nær hænne
af wara fru føzlotima
Varra fru føzlo daghar var længge glømdar. tel en hælaghar ærmite prøuaþe. at ægla sugo søtan sang hvart ar vm þa nat vi haldom nu hænna høghtiþ. Han baþ guþ daghleka visa sik. hui hans ænggla sunggo huart ar þæn sangh. vm þa naat ok eigh vm andra. ok fik anzvar vm siþe at guz moþer [24:Bu] fødes þa natena. ok at þe glæþas af ok siungga søtan sang alle guz ænggla. at visa þæt allom cristnom þær tel. at þe halden. ok þæssa hems høghtiþ þe samu ¶ Pauen skipaþe fasto ok bøner. tel at guþ vilde þæt flerom visa. ok siþan han fik fulla visso. þa skipaþe han þæs dags høghtiþ
En þriuin ridare ok vare fru giærna þænoghar. reþ tel torneament. ok hørþe messo a væghenom ii eno clostre. som bykt var ok vikt vare fru tel heþar. Riddarin lyste þøm alla høra ok ingha lata. ok dualdes þær firi sua længge. at torneament var ænt. ok han møte þøm a væghenom: hanom møto mangge ok sagþo sik vara hans fangga: ok alle sagþo han haua sua riþit vm daghen. ok giort sua got torneament. at ænghen gat hanom liknas. ok at han fic þæs daz pris allan ensamen. ¶ Han forstoþ varra fru dygh ok høuisco. at hon fik hanom þæn heþar mz sins sons ængle. þy at han dualdes ii hænna þiænist. ok for atar ii sama klostar. ok gaf sik þær i guz þiænist. ok guz moþor allan sin aldar.
En biscopor goþor ok guz moþor miok þiænoghar. gik vm miþia nat tel enna varra fru kirkio. for hænna [25:Bu] þiænisto skuld. ¶ Maria þe milda mø møtte hanom. ok alla iuffrur af himirike mz. ok sungo tua firi søtan sang ok alla æpte. ok ledo biscopen fram ii kirkiona ¶ Sangren gik ivir þænna latins vers ¶ christi domino socie. cantemus honorem. dulcis amor christi ore pio ¶ þæt þyþer a vart mal vm þænna mato. siungum guþi sata sællor. siungom guþi heþar ok æro. siunge guþlek tunga søtan ælskogha ihesu christi
miraculum
En salogh ensætu fru. hafþe son miok kæran. hans ovini fingo han ok inne læsto. ¶ Moþer græt ok baþ guz moþor. som hon hafþe længe þiænogh varit. løsa sin son fangen vndan bandom. ok la hon længe baþ ok dughþe før æn hon gik tel kirkio: firi varra fru bilæte ok taleþe diærf orþ. fru iak hauar længe biþit þik. frælsa min son fangen. ok hialpar eigh. frælsa min son æn þu vilt haua þin son frælsan: sua længe haldar iak þin son fangen. tel min varþar løs: ok grep barnet v hænna knæ. ok bar hem tel sin. ok læt sic haua gripit goþan: ok suepte ii huito klæþe. ok læste væl ii sinne kisto ¶ næsto natena kom var fru. þær frunna son la fangen. ok læste vp lasom. ok han skynde sik hem tel moþor. ok baþ hana giua sin son atar liþughan. vm hon hauar sin son atar fanget ¶ suennen giorþe gærna som hon bøþ mz þakkom Salogh moþer for glaþ ok fæghin tel kirkio. ok þakaþe marie guz moþor for hænna naþe
[26:Bu] En þiuvar ok røuare þiænaþe þo giærna guz moþor. ok las þikla hænna helso værs mz knæfallom. ¶ Mæn gripu han vm siþe. ok dømdo ok vp hængdo ¶ maria mild mø som ængen forsma. kom hanom tel hialp. ok hiolt vp som hanom syntes. hans føtar mz søtom þry dygn. sua at han eigh hægde {vtan} a liuum lowm ¶ þriþia daghen foro þe. han hængdo. sin ærande eigh langt fran galghanom. ok sagho han liua bliþan ok glaþan. þe vænto at snæran var eigh væl at runnen. ok iogo niþar mæþ swærþe ok vildo hals hugga. ¶ Maria grep handom gen suerþeno. ok gato hanom giort ægte men. þe vndraþo dighart huat þoliko sætte. tel hanna sagþe þøm þæt han ensamen sa. þe louaþo guz moþor. ok gauo liþughan røuaran for hænna heþar: røuaren gaf sik ii guz þiænist allan sin aldar.
¶ En vngor klærkar enga barn. var guz moþor giærna tel þiænist ¶ han kuskaþo frændar at giptas æpte faþor ok moþor døþa ¶ han fæste som frændar ræþo. ok reþ en dagh mz frændom at gøra bruløpe. a væghenom var en kirkia. ok mintes klærken hans Artiþe. ok stegh af ok gik in ii kirkiona. guz moþer teþes hanom wreþ [27:Bu] ok obliþ. ok kærþe at hans dare hafþe andra kærare æn hana. ok kallaþe han falsara renliue louat. Suennen skynde sik tel sinna frænda. ok læt þøm æghte fa vita huat hanon teþes. ok lyste ængte af sino hiarta. vtan reþ ok giorþe brulløp som þe ræþo ¶ brulløpes afton at quelde. þa alle vænto han soua mz sinne bruþ. rymde han fran bruþ ok fæþærne. ok gaf sik ii guz þiænist ok guz moþor. allan sin aldar mæþ clostarmannom
miraculum
En goþar præstar ok litet bok lærþar. han sagþe daghleka mæsso af guz moþor. ok ænga andra mæsso kunne han sighia. han røghþes ok kallaþes firi biscop. ok gik viþar sannind. at han ængha andra mæsso læsa kunne: biscopen snybbe hanom oc kalla han suikaara ok fulan falsara. ok menar hanom mær mæsso sighia. Næsto nat teþes guz moþor vvreþ ok obliþ biscopenom. ok haldar hans capitolum harþare æn han præstens. ok giuar hanom dighra skuld. at han møde ok qualde caplan hænna. ok høte hanom dø {innana} [innan] þrætighi dagha. vtan han atar gaue hænna klærk mæsso sang. ¶ biscopen læt kalla firi sik mz klærken. ok tok han mz heþar. ok baþ han for giua sik þæt han giorþe hanom gen. ok [gaf] hanom atar mæsso sangh
[28:Bu] miraculum
En klækar krankar ok skør tel sin limnaþ. ok þiænaþe þo giærna vare fru: sang ælla las dagleka hænna tiþer. han sa ii symne sik ledan firi guz dom ræddan. ok hørþe guþ tala tel ængla ok hælgha siala. huat dom vilin ii giua þænna manne. som mykit ilt hauar giort: ok iak hauar længe vmburit ok þolt. ok eigh ær han þæs bætre. mæþ þera ia dømde guþ han tel hæluitiz ¶ Guz moþer þøn milda mø. baþ sin son gøra viþ hans lifs naþe. æn þæssa sin for sina sakir: guþ gaf hænne mannen. ok mz hænna naþom. hon baþ han gøma sik firi gramenom: ok bætra sin brut ok bøtaþ: klærken vacnar. ok þaka mario: ok viþar sighar væruldena. ok givar sik ii klostar ii guz þiænist. ok fik hans aldar goþan ænda.
¶
En provastar var ii cicilia. d. xx. xv ii ar vars hærra. ok ræþ allom biscops æmbitum sua væl at æfte biscopen døþan vildo han alle biscop vælia. han hæt þeophilus. han viþar saghþe biscops vald. ok sagþe sik lata nøghia at þøm syslom ok skiplsom. han førra hafþe. ok læt annan liouare biscop varþa ¶ þæn biscopar varþ [29:Bu] hafþe þeophilum mindre man. ok rænte han sins æmbitis ok prouento ¶ þeophilus tok eigh sik bætra raþ ii harme. vtan en iuþa diæwls anbuþ. tok han þær tel. at han mate sin heþar ok vald atar vinna. ¶ Juþen com þøm saman diavulin ok þeophilum. oc at þeophilus viþar sagþe guþ ok guz moþor. ok cristo trolouan. ok skref þær iuir bref mz sino bloþe. ok satte firi sit insigle. ok fik diæflenom insighlat. ok varþ hans man vsal man. ¶ Annan dagh þæn næsta þa læt biscopen kalla þeophilum. ok varþar hans bæste ven. ok giuar hanom atar heþar ok vald som han før hafþe ¶ þeopilus skæmmes viþ sin vaþa: ok ætar sik allan innan viþ angar. ok vil eigh slæppa sit hop oc trøst tel ihesum christum. vtan kalla hans mildo moþor af allo sik tel hialp. ok tel naþa ok tel raþa ¶ Maria var hanom brat tel bota: teþes hanom værþogh o værþoghom. ræþ hanom ok trøste viþar sighia diæwlen. ok læna sic atar ihesu christo vndi cristno tro ¶ han giorþe gerna som hon hanom ræþ ok bøþ gøra. ok rædes þo æn vm breuet sua darleka scriuat: ok vt giuin: tel var fru teþes hanom annan tima. ok fik hanom brevet atar takit af diævelenom. tel visso at hans vaþe ok vande var løstar. þephilus vacnaþe fæghin [oc takde] guz moþor: ok las brevet sialuar firi biscope ok allo folke. ok bløte manght hiærta tel guz lof: : ok guz moþor. ok do þriþia daghen i guz friþi.
[30:Bu] miraculum
Tu hion gipto sina dotttor vngom svene. ok hafþo han hema at sin sua kiæran som sin eghen son. ok mæst moþeren: tel alla vændo þæt tel illo. at sværan monde haua maghen sua kæran for vdygh. ok eigh for dygh. ok vaxte fast hænna v frægh mer æn hænna skuld var ¶ Salogha fru rædes at lyghn wrþe of rik. ok fic egh annat sik tel raþa ¶ vtan leghia mz pæniggom tua mæn. at dræpa sin magh æfte diæwls ægian. ok myrþa lønleka: þær tel at hænna lughin vfrægh matte læias ¶ Siþan hon sa sina dottor grata sin skaþa: þa græt ok moþeren sin siala vaþa: ok bar saran harm ok angar i hiærta. ok tok af præste script ok lønleka løsn. ¶ præstren ok hon wrþo vm siþe vuini ok deldo: ful præstar diæwls dare. bra bondanom af harme. at hans kona myrþe sin magh mz hans raþe. þo var han sakløs baþe tel raþa ok tel gærnig. þær æfte væxte quinnonna ofrægh mere. tel hon varþ vm siþe draghin firi dom. ¶ A væghenom tel domen stoþ en varra fru kirkia. ok satte salogh fru alla sina trøst tel mildo mø guz moþor. ok fik mz bøn in koma i kirkiona. at biþia litla stund sina bøne tel vara fru naþa. ok græt af saro hiarta for hænna allata. tel hon varþ atar vt draghin firi domen þær dømd a baal ok a brand. hon trøste mz hiærtano ok øpte mz munnenom tel varra fru {hialpa} [hialp]. ok viþ hænna nanpns a kallan. slæctes alt balet vtan hænna skaþa ¶ Mæn [31:Bu] baro saman mere viþ. ok tændo balet vm kring hana. ok sluknaþe slæt som før. viþ akallan marie napns. þa kændes domaren viþ guþlekt vald ok varra fru naþer. ok salogha fru tel lif ok af o frægh
[49:Bu] Sæx manaþom før. æn maria føde sin son. føde elizabet iohannem baptistam. ok maria ok elizabet. varo systara døttar ¶ huru guz ængel. buþaþe iohannis baptiste byrþ. hans faþer zacharie. ok huru iohanes fødes. ok lifþe ok lærþe ok do. scrivas i biblia fulcomleka. æn þe þingh af hanom scrivv hælghe mæn siþan vilium vi hær gærna sigha ¶ Johannes crisostomus vis mæstare. ok moiok hælaghar. skrivar af iohanne baptista. at sua som huart got klæþe ok væl litat. hauar sit lof. tel bætra ok bætar litat klæþe kombar fram. þa hauar þæt pris siþan ænsamet ¶ sva æru ok alle hælghe mæn got lof værþe. vtan iohannes baptista. hauar ensamen ii sinom lifnaþ. en pris for allom hælghom. hans daghar ær en misomars daghar. æfte þy som han var fødar. ok annar hans daghar. kombar þrem daghum æfte septembrem manaþ af hans døþ
[50:Bu] Sanctus iohannes baptista. ok sanctus iohanne ewangelista. agha baþe missumars dagh. þy at baptista fødes þa. ok ewangelista do sama dagh. æn baptista haldar sin dagh. þy at han fødes før æn han do. væl hundraþa arom før. ok bær ældre rætar tel at agha daghen. ok iohanni ewangeliste. fyllas hans heþar þær mæþar. at hans daghar føres i vars hærra siafs høghtiþ føzla. eigh vikar þa evangelista. iohanni baptiste for þy. at ewangelista ær minn værþoghar. vtan for þy. at baptista ær hanom iæmværþoghar. at halda þæt hanom bær tel aldre ræt. Ok at þe æru væl. iæmværþoghe ii himirike. prøuas þær mæþ. at tue mæstara varo: ok hafþe annar þera. baptistam tel patronum. ok annar ewangelistam. ok vilde huar þera. sin patronum føra fram føri annan. ok þæt var þera daghlek dela. þe næmdo dagh tel vm þo diputeran þe materiam mællan þæs at þe dagho komo. studeraþo huar þera tel þæn skæl: þe mato bæzst fæsta mz huar sit hald a næmdom dagh. þa þe vildo disputera væl tel rede. teþes þøm huarom þera sin. patronus ¶ ok sagþo sua. væl ærum vi sate vm al mal. ok ful sæle baþe ii himirike. þy þorven ii eigh. disputera vm os ii iorþrike. vtan varin ok i baþe sate vm os. mæþan vi ærum sialue væl sate. þe møtos ii skola. ok kallaþo saman folk. ok lysto baþe firi lekom ok lærþom. huat þøm var visat. ok louaþo guþ. ok þøm iamnugga baþa.
[51:Bu] Annur iohannis baptiste høghtiþ hauar namn af hans døþ. eigh for þy at han þolde døþ þæn [dagh] þy at han var dræpin vm paska eno are før æn var hærra. vtan for þy at hans høghtiþ gat eigh haldes vm paskana for vars hærra høghtiþ som værþoghare ær: ok vika som vært þæn mindre þøm mera: tel kirkian gitar hanom giort særleka høghtiþ baþe for hans døt ok for annur ærlek þing hanom siþan døþom ivirkomo ¶ Julianus kesare læt vp græva iohannis baptiste ben þær hans dicipuli iorþaþo mællan eliseum ok abdiam guz profetas. þy at iulianus bar awnd viþ guþlekt iartighne som giorþos ivi hans hælgho benom ok bøþ lata brænna þøm ok askona viþa kasta ¶ Munkka komo ibland mæþ þøm som grouo af gerusalem tør kænde. ok komo vndan mæþ manghom hans hælgho benom tel ierusalem. ok fingo philipo propheta ii hændar philipus patriarka rædes at þe {up} vist wrþen ok gate þøm eigh gømt ælla haldet firi guz ovinum ok sænde þøm atanasio patriarke ii alexandria: þeophilus patriarca alexandrie vighþe þøm kirkior som før varo afguþa mønstar. ok laghþo þær mæþ heþar tel þe af ianua bæzste staþ lumbardie fingo þøm ok førþo þøm hem tel sin ok bliua þær æn sanneleka ii dyrkan ok heþar sua som þe paua alexandar þriþi ok innocencius fiarþe prøua mæþ sinom breuom
[52:Bu] Høghtiþen af hans døþ hals ok for þy þæn daghen at þa var hans howoþ funnet han var halshuggen ii enom staþ som kallar sabistie herodias drotningh som ræþ hans døþ rædes at han vp stoþe af døþa gømde hans hovoþ

[---]

[Bil] at w møghelikit [54:Bu] var af staþ føra. vtan la þær skrinlact. tel þeodosius hin goþe var konuggar. han fiol a sin knæ firi skrinet ok la længhe a bønom. ok tok a houoþet i sin gulveps klæþe mz øþmiuko hiarta. ok førþe mz heþar tel constantinopolim. ok bygde þær eet vænt mønstar sancto iohanni baptiste. ok skrinlagþe þær hans houit. ok la þær tel pippini franca {konog… dagh} [konogx dagha]. þa førþes þæt þæþan tel en staþ ii francha rike. som callar pictauia. ok fingo manghe døþe lif. ok siuke helso. viþ þæs komo. ok liggar þær tel þæssa dax i faghorom heþar
[55:Bu] En tima þe heþno brændo iohanis baptiste been. ok al annur ben brunno. þa beet ængen eldar a þem hans fingre. som ræcte gen varom hærra. þa han saghþe. ecce angnus dei. ecce qui tollis peccata mundi. som þiþer a vart mal: sen guz lamb. sen thæt af takar væruldena synd ¶ Muncka fingo finggren v brændan ok gømdo. tel sancta tecla fik han. ok førþe mz sik þænna vægh tel normandiam: ok bygþe þær vænt mønstar. ok skrin laghþe fingren ¶ ok for þy at mønstret vigþes þæn daghen som nu var før vm talat. skipaþe pauen han hælghan halda. vm alla væruldena
En fru ii franz. sancto iohanni garna þiænande. baþ guþ iþkeleka giua sik ok sænda noquot af sins hærra iohannis baptiste benom. muld ælla klæþom. hon baþ daghleka lagan tima. þa hon sa at hænna bøn var ensamen miok sen. þa fæste hon hana mæþ ivirmato fasto. ok iate sik aldre æta ælla drikka. før æn hon finge sina bøn.
Æpte naquara dagha sua fastat. com een þumulfinger. faghar ok miok skinande. for hænna øghin ok laghþes a guz altare ¶ þri biscopa [56:Bu] komo þær for vndars skyld. at seia guz iartigne. ok þigia sik noquat af hælghom domom: þri bloþdrupa drupu af fingrenom. ii þera asyn. ok fik huar þera sin. ok foro fægne huar hem tel sin.
Gøta drotnug som vtlændes kallas longobardi. þy at þe læto skiæg væxa som ryzom. bygde sancto iohanni baptiste faghra kyrkio. ok gaf rikt goz vndi guz þiænist. ok kirkiona klærkom. Lanct þær æfte vilde constans kunogar bryta logobardos vndi rom. ok kom a mot þøm mæþ striþ. hon spurþe en hælghan spaman før æn þe møtos vm striþenna sighar: ok fik anzsuar at iohannes baptista hialpar þøm longobardos. ok at aldre tapa þe sighar. mæþan þe hanom þiæna
¶
Santillus hæt en man han louaþe for en fanga sit lif for hans liif. æn han sluppe. ok nøde fangan [57:Bu] vndan flya ¶ Santillus varþ gripin ii hans staþ. ok dømdar vndi suærþ. ok starkar longobardus valdes tel at hugga. ok þæn tima han lypte sværþet hiøgt i væþret. øpte santillus ok baþ sanctum iohannem baptistam hialpa sik. ok taka gen suerþeno. ok ii samu stund hængdo hins hændar ok armar ii væþreno. som hugga vilde: som þe varin iarnom bundne. ok sværþet ii handom ¶ tel þæs han iatte guþi mz svornom eþe. aldre lypte sværþ ælla dragha at cristnom manne. mæþan han lifþe ¶ æpte sva iatat ok svorit: baþ santillus for hanom. ok wrþu hans arma hanom liþughe
Guþ hæmde sancti iohannis døþ. baþe þæssa hems ok annars. herodes ok herodias dømdos vtlændes baþen. ok doo ii nøþ ok armøþo: ok dotter herodiadis drucknaþe: al þera slækt huar hon kvmbar. danzar ii oviti huarn sancti iohannis dagh tel sannmæles. ok ær þæt prouat viþa vm varuldena
[58:Bu] Vara fru ok sanctum iohannem baptistam sattom vi først ii þæssa bok før æn van hærra sialuan: baþe for þy at han var første ok hon at manz aldre ok sva for þy at þe baþen visto han væreldena moþer føþande ok guþfaþir prædikande ok døpande
[61:Bu] Var hærra ihesus christus var førsto nyio lagha præstar ok paue þry ar ok þrætighi: ok sialuar ii moþor liue folkomin baþe at viti ok valde fra þe stund moþer var først øken mæþ hanom þo la han niio manaþa ii moþor liue som annur barn: æn þo at alle dagha ok høghtiþe æru hans ok af hans naþom þo hauar han noquara høghtiþ særleka af hans særlekom naþom
Hans første høghtiþ ær hans føzla: som mæn kalla iul ok fik þæt nampn fø æn var hærra fødes:. þy at iulius kunugar vældoghar ivi væruldena: bøþ allom halda þæn daghen mz friþi ok frygh ok glæþi sik tel heþar ok kalla þæt iula dagh af sino nampne som hæt iulius ok hiolz þe høghtiþ viþa vm væreldena: mæþan han var heþen ¶ siþan cristnan com þa vændes høghtiþen tel rætare dyrkt ok haldar þo nampnet gambla ii mangom landom ¶ Sua som manghe andre daghar som æn haua nampn af heþnom afguþum ok þo cristna dyrkt som oþens daghar ok þors daghar ok: flere calla hær ilandom hælgha þors dagh: en vars hærra vpfærþ tel himirikiz ok havar dagheren cristana dyrkt ok þo heþet napn
[62:Bu] Vars hærra føzla prisas eigh at eno ii biblia vtan ok mæþ skælum ok heþnom vitnom ¶ Anselmus giuar þær tel faghar skæl at guz son skulde af mø føþas ok sighar som sant ær fiurum lundom ma maþar varþa ok eigh flerom lundom: ena lund vtan faþur ok moþor som vtan man ok quinno sva varþ adam: andra lund af manne vtan quinno sva varþ eva þriio lund som daghleka føþes af manne ok quinno: ok fiarþo lund gømde han sik sialvar af quinno vtan man: ok sighar sanctus bænardus at guz son sømde eigh føþas vtan af renne mø ok rena mø eigh føþa vtan sannan guþ
fiæt sama fæstes ok mz heþnom vitnom ¶ Octouianus kunogar var een vældoghar alz iorþrikiz hærra: sua ræþeleken at ænghen þorþe se han vreþan sva væn ok þækar at hvar man lyste tel at se han bliþan ¶ Rømska raþ talaþe tel han þu hauar guþlekan krapt: ok dygh: vi veliom þik ii guþa tal taka ok gøra þik høghstan guþlekan heþar Octouianus viis van ok vitar kændes viþ sik vara døþekan ok rædes viþ at taka vdøþeleket nampn vtan bede friþ tel anzsvara ok læt kalla sik ena visasta spakono hon hæt sibilla: tiburtina ok spurþe raþ af [63:Bu] hænne æn iak mate varþa iamvældoghar æpte han hon tok sik þrigia daga fasto tel anzsuara þriþia daghen teþes hænne en altare høght gen himnom ok en væn mø iui altareno ok eet kronat suenbarn ii hænna knæ ¶ Sibilla læt otouianum se þæt hon sa ok sagho baþen ok hørþo røst af himirike at þæt var himirikis altare ¶ oktouianus forstoþ huat tekn hafþe þyþa ok fiøl niþar viþ iorþ ok giorþe guþleko valde guþleken heþar mz offar ok dyrkt ok forbøþ allom kalla sik guþ
Skriuar orosius at en tima þa octouianus lete anzsuar af afguþum huar æpte han skulde landom raþa: kom røst af himirike ok sagþe himirikes sua suen skal heme raþa fødar af liuande guþi: firi førsta dagh som een skal skyt føþas af renne mø vtan smit Octouianus bygde eet altare læt iui scriua liuandes guþ
fiæn tima var hærra fødes teþes þre soler a himnom ok gingo saman vm siþe alla ii ena sol ok teknaþe þe ærleka þre natura komo saman ii guz son þa han fødes þet ær ren likama lius sial ok maghtoghar guþdombar
[64:Bu] En tima þa romara hafþo friþ goþan ok ræþo rike mz ro: þa bygdo þe mønstar ok vigþo þæt friþi tel heþar ok kallaþo þæt friz mønstar ok letto anzsvar af diæflom huru længe þæt skulde sta ok fingo anzsvar at tel mø wrþe moþer þe vænto þæt aldre varþa ok læto skriua iui altareno æuinnelekt friz mønstar: vm iula nat þa var hærra fødes ii bæþleem væstan iorsala haf: fiøl þæt mønstar viþ iorþ ii rom ok prøuaþo sanleka at mø var moþer vorþen ok standar nu ii sama stad varra fru mønstar viþa væghna vm væruldena fiollo þa niþar mønstar afguþa bilætte ok brusto ¶ Sanctus augus sighar at guz son vare lango før fødar æn han stygdes {eigh} viþ ena fula synd som mæniskio natura var smittaþ mæþ: ok heter sodomia som skriuas af ii biblia ok skiuar sanctus ieronimus at alt þæt folk mz þe synd var smittat do braþom døþ: þa samu iula nat guz son fødes þy at han vilde at al þe natura vare ærlek som hanom varþ sua na bunden
Annan vægh tiberim ælf ii rom var eet hus bygkt vanførom riddarom ok aldroghom tel værn at haua [65:Bu] þær sin æruoþes løn mæþ mak ok ro ok þæn sama dagh guz son fødes brast up ii sama huseno en oleo kælda vællande ok ran allan daghen striþom strømom þæt skriuas ii romskom bokom at octouianus kunungar gen þy guz son fødes læt gøra alla almennigns gatu rena ok væl bronaþar ok gaf alla romara liþugha af allom vt giældom
[70:Bu] Fra adam ok tel var hærra fødes: liþu fæm þusand aar ok þrætighi aar ¶ Fra þy rom bygdes siu hundraþ ok famtighi ok tu aar [71:Bu] Sax manaþom var elizabet før mæþ barne æn maria eno are do før æn var hærra: sua lifþe var hærra sax manoþom þæssa hems længar æn iohannes baptista ¶ Førsto are varshærra fluþo maria ok iosep tel egiptim mæþ barneno ok viþ hans komo fiollo uiþ iorþ alle egipti lansz afguþ sua som ysaias længdom spaþe
Nicodemus skiuar at þær þe huiltos entima a þøm væghenom vndi eno palm træ ok iumfrun var miok hungrogh þa bøghþe sik træt tel hænna: at barnsens buþi sua længhe møn at sik mætta af þæs frukt ok reste sik siþan up atar sialft: a. þom sama væghenom þa Iosep þørste fast brast up æn kælda vællande þær iorþen var þørrast
En tima a þøm væghenom þa þe vildo huilas vndi eno bærghe møto þøm tue store draka ok þa maria ok iosep rædos viþ þera syn: worþe þe baþe at barnsens buþi iamskyt sua spaki at þe nighu barneno sva diupt mz høfþom ok fluþo fiæran tel økna ¶ J þøm væghenom kom eet leion ii fylghe mz þøm ok var þøm þiænande ok værn tel egiptim
[72:Bu] A siutande are vars hærra var pilatus iuþa domare a niiunda are ok tiughu burþe iohannes prædica ok a þrætighunda are ok tuem arom warþ han dræpin a þratiughunda are døptes var hærra. a þrættanda dagh iula ok a sama are vars hærra føslo are komo þri konuga tel hans mæþ sino offre ok a sama dagh eno are æpte hans føzlo vænde han vatn ii vin at brulløpe [som sanctus iohannes scriuer] for þy at biblia sighar alt fult vt af vars hærra prædikan ok iærteknom viliom vi nu frammer tala nokot: af hans pino: ok hænta þæt alt saman som viþa skriuas af hænne: ok þænkia mz þakom guz ælskogha ok ma þæt bætar mæþ bøn varþa æn andra lund
af adama
Adamas ær en sten sua harþar han gitar ængen brutit vtan mz bucka bloþ ok mz angom androm slagum: adamas ær mins hiærta moþ ii guz þiænist hart ok þørt: iak gitar þæt eigh vekt ælla styrt: ihesu guz son ihesu goþe bløt mit hiærta mæþ þino bloþe at þænkia mz þakom þina pino: af allom hugh ok hiærta mino:
[73:Bu] Simon sagþe tel mariam ¶ þæssa samu profeciam: þit lif som hans suærþ skal ginum gangha: þæt sannaþes hænne fredaghen langa
¶ ihesu goþe mæþam þin pina: var min skuld: for ængha þina: gif at þinna pino sara suærþ: þin bla siþa ok bloþogh hærþ: naghlar ginum hændar ok føtar: groe ginum mina hiarta røtar: [74:Bu] Sua gaar annars men hanom nær: som han ær hanom liuvar ok kær Guþ biuþar os haua han iui alt mæran: iui faþor ok moþor liuvan ok kæran: Vare þæt aldre buþit vi skuldom þo {haro} (hvaro): haua han kærare liue uaro: handen takar gen houoþ sare: sva som þæt hænna eghet vare ¶ Gør hænde men þæt hovoþet liutar: þy at handenna lif af hofþeno flytar: vi havum sif af varom hærra: hans lif æn vart skal os vara kærra: viþ moþor døþ gat iak fast gratet: sukat ok syrkt ok illa latet ¶ Mer skulde iak þinom døþ varkunna æn iak hafþe eigh dygþ for þunna [75:Bu] ¶ Mindre var minna moþor møþa: þa hon skulde mik tel dozens føþa ¶ æn þins hælgha likama nøþ ¶ þa þu køpte mik lif mæþ þinom døþ ¶ helso ok lif som aldre fa ænda ¶ slikt mate guþ likan ælskogha tænda ¶ þu æst blomstar huit ok røþ þu liktar lust ok riukar søt ¶ huit ok røþ for vtan last ¶ Røþ for þy þu bløde fast
Min hærra þin pina ær sent tald: horo sar hon var ok manghfald [76:Bu] ¶ Min hærra þin pina ær miok lang ¶ aldar þin aldar var møþa ok þrang ¶ þu fødes først a gatum ute ¶ sueptar ok vafþar ii fatøkom klute ¶ himirikiz frygh ok ængla glæþi ¶ þu græst nykomen ii var klæþe ¶ þaghar nyfødar atunda dagh ¶ þolde þu sakløs moysi lagh ¶ þolde saar ok saran værk burþe giva bloþ firi var værk ¶ daghleka siþan þu fødes først ¶ þolde hungor ok myken þørst ¶ daghleka vast þu i lifsen vaþa ¶ firi þæt mæst nutum vi þina naþe ¶ firi þom þu frælste af þrældom ¶ som farao kunug þøm ikom [77:Bu] ¶ firi þøm þu ledde iui þørt haf: ok sænkte farao kunung ii quaf ¶: firi þøm þu føde uiþ himna brøþ ¶ fyritighi ar þa iorþen var snøþ ¶ firi þøm þu valde þik tel folk ok ¶ gaf þøm land mz hunagh ok miolk ¶ vældar ok flytar iorþen al: þe skækto þik þær firi ætikio ok galla þe þu kænde goþ siþi ok raþ ¶ þe giorþo mæst af þik spot ok haþ: ¶ þe gouo þik ful ok smælek orþ ¶ firi manght got iartigne giort ¶ þe sagþo þik vara galin. ok diæws man. iui alt þit følghe. lysto þe ban. ¶ æ þa þu giorþe. aldra bæst ¶ þe talaþo vm þik. aldra værst [78:Bu] ¶ þe sagþo þik bryta moysi lagh. ¶ þa þu bøte siukom vm hælghan dagh ¶ Sua var iuþen galin ok vildar þe vitu þik at þu uast syndoghom mildar ¶ at þu for gaf þøm synda brut ¶ ok vrakt v folke diæwlin vt ¶ Slikt var þin skuld ok ænghen annur ¶ for slik þolde þu snymbo ok bannor ¶ þe callaþo þik vara timbremanz son sæl se þin moþer mø ær hon ¶ ena lund sannas iuþans lygh al væruld ær af þinom fæþar bygd
[79:Bu] fiæt var eigh minst ii þina þranga ¶ þa sat þina moþor ganga ¶ vaþeleka þunga ok langa ¶ þa herodes vilde þik fanga ¶ førþe þik liten mællan landa ¶ ok hafþe mø barnet manghen vanda ¶ baþe dagh ok nat vm þit lif ræd ¶ mød ok hungrogh ok þunlika klæd ¶ Sua liten þu vast þu viste þæt væl: þu hafþe ii moþor live ful skæl
[99:Bu] Af sancto petro
Petrus var første paue æpte van hærra. son iohannis af galilea lande. ok bætsaide staþ ¶ hans stauar ok stol var først ii østarlandom fiughur ar ¶ þæþan flytte han staf ok stol tel antiochiam. ok uar þær pa siu Siþan sattes han mz staf ok stol i rom fæm ar ok tiughu. ok siu manaþa ok atta dagha ¶ ok var sva sanctus petrus paue þretighi ar. ok siu ar ok siu manaþa. ok atta dagha ¶ han skref tua epistolas som kanueta callas ok þe læsten tel sanctus marcus skref. þy at hon ær sancti petri predican. ok sanctus marcus hans kænnesven. skref hana af hans munne ¶ han sænde sina dicipulos viþa vm væruldena pradica. ok varþ mæst delen af væruldene cristen ii hans daghum. þæsse varo mæraste hans dicipuli. apolinaris sende tel rauænnam. marcum tel egiptim. sirus tel lombardiam. Sauianus ok potencianus ok altimus ok marchalis tel franz ok tel þyþisland ¶ førsta ar pauadoms sancti petri. varþ paulus af saulo ¶ ok vilium sighia nu først af sancto petro ok sancto paulo. ok þær næst af allom guz apostolis. som hafþo iamt vald af guþi: ok først af sancto petro fult ok fulkumleka.
[100:Bu] Sanctus petrus hauar mere pris. for androm apostolis. han hafþe mere andelekan eld. ok guþlikan ælskogha bruna. æn andre apostoli: þæt fulføra tue þe visasto. sanctus augustnus ok iohannes crisostomus. þe sighia baþe af enom anda. at var hærra vilde eigh næmna sin forraþara. þy at petrus monde slita han mz tannom: ok teþe var harra hanom mer hemelek æn androm. ok mera vald tel iartigna. som læsten prøuar. þy at han troþ hauit. han tok w fiske tolpænigh: han sa varn hærra skina som sol: han var ok viþar þa møn stoþ af døþ ¶ han fik at raþa himirikiz nyclom: han døpte tel cristo a enom dagh þry þusand carmen ¶ han slo mz orþe tel døþ ananiam ok saphiram for fals. gaf enom krymplinge lif. {ganga} døpte cornelium. gaf lif tabite: lækte siuka mz skuga: løste guz ængel han af iarnom. ok erodis {kunug} [kunugs] hand. Sanctus clemens skriuar. at hans føþa var brøþ ensamit ok oleum: hans klæþe enbyrþ. kapa ælla mantol ok enbyrt ¶ huar tima han mintes vars hærra søta sam varu. gat han eigh haldet tarom ¶ huarn tima han mintes at han nekaþe sin hærra. runno hans øghon som en kalda. han græt huarn tima han hørþe skriptamal. ok nokors folks synda fal ¶ huara nat stoþ han vm førsto høns gallo tel sinna bøna: sua var hans kindar som þe uaren brenda af tarom ¶ En hans dicipulis sændar af hanom mæþ androm kompane at prædica: do a leþenne ¶ hans kompan iorþaþe han. ok bar atar tiþanden sancto petro ¶ Sanctus [101:Bu] petrus sænde sin staf atar mæþ hanom. ok bøþ mana þæn døþa mz stauenom up standa ¶ firritighi dygn var han døþar ¶ før æn hanom kom buþit atar mæþ stauenom ¶ han limnaþe ok lifþe siþan fiuritighi ar. biscopar ii treuer staþ. som æn ær þæn sami stauar gømdar mæþ soma ok heþar
Vm þæn sama tima var i ierusalem koklare en klokar. hæt simon magus. sua fuldiærvar ok guþi fra gangen: at [han] sagþe sik vara førsto sannind. ok alla hanom tro. ok ænghte [omøgligt] þæt han vilde ¶ han fæste sina lygh for hemsco folke. [sagde] ok min moþer rakæl. fik mik sikil at skæra. iak hængde sikil ii solgisl. han skar mæra korn þær han hængde ii væþreno. æn nokor annur ii manz hand. iak ær guz orþ. iak ær fæghrinda fuldar ¶ iak ær sialafæste sven. iak ær {andekar} [andelikar] hugnaþar: iak ær guz sial: iak ær alz valdoghar ¶ han læt orma røras. alscona bilæte lee. hunda quæþa. ¶ Sanctus petrus disputeraþe mæþ hanom. ok prøuaþe han fara mz fals for hemsko folke. Simon magus ræddes siþan. ok rymde tel rom. ok kom þær a fiarþa are claudii konogs: ok prædicaþe cristno: giorþe manga goþa gærninga: lækte mz tungo mangha salogha sial ok siuka likama. var hærra teþes hanom ii rom. ok varaþe han viþar at nero konogar. ok simom magus vildo han [102:Bu] forraþa ¶ trøst þik væl. þik kombar i morghon goþar kompan. ok trygar broþer tel hialp. annars dax morghon kam paulus tel rom. ok troste huar annan. ok guþ þøm baþa: nero kunugar {hafþ simonem} [hafþe simon] magum sva kæran at [han] vænte han vara sins lifs værio. ok romska borgh gømara. vm en dagh þa simon stoþ for nerone. þa vændes simons anlate tel alskons alder: ok syntes var stundom gamal. ok stundom vngar. ok stundom a mæþaldre: þa vænte nero han vara sannan guz son Simon fæste frammer sina vantro. ok baþ neronem læta dræpa sik. ok tro siþan han vara guz son. vm han stoþe þriþia daghen vp af døþa ¶ nero bøþ enom gøra som han baþ. ok þær simon syntes vara vndi sværþe. þa var þær en væþur i hans like. simon kom vndan mz coklara const. ok bar bort lønleka væþuren døþan. ok lønte sik þre dagha ¶ ok vænto alle han uara døþan. þriia daghen stoþ han for neronem. ok vænde þa fulkumleka hans vantne tel villo. han syntes ok stundom baþe vara vte ok inne. þy at mæþan han var inne nær nem. þa talaþe diæwl i hans hami vte viþ folket. Rømsco hærra hioldo han sva værþoghan. at þe læto hanom bilæte gøra. iui skriua simoni hælaghom guþi
Petrus ok paulus vildo eigh længar þola guz van heþar. ok gingo vreþe firi neronem. ok prøua mæþ skælum at simon ær falsare. ok sage petrus. at i eno liknas olike. simon ok sandar guz son. at sua som [103:Bu] g. son hauar tua naturas. guþdom ok mandom. sua bor innan simoni sandar diæwl mæþ hans mæniskio. ¶ þa høtes simon viþ petrum. ok sagþe eigh vilia han læta længar liua ¶ Petrus suaraþe ok sagþe. eigh raþas han ælla hans ængla: nero snybde petro hui han rædes eigh smonem. som prøuar sannan guþdom mz gærnigom: petrus suara nerone. ær simom guþ þa sigh for os huat iak huxa. ok iak vil iþar sigha huat iak þænke. þa maghen [103:Bil] j prøua at han far vilder.

[---]

[Bil] Riddarin [128:Bu] sagþe han liggia nær androm sigharløsom kiæmpom ¶ hær sa iak. sagþe hon tel hans. før æn þu komt. þøm baþa saman in ganga petrum ok paulum. væl klæda ok cronaþa liusa som sol: ok fik paulus mik atar min howtdok. drøptan mæþ dyro bloþe ¶ hon teþe hanom ok mangom androm duken. ok worþo mange cristne af þøm iærteknom. Nero spurþe þæsse tiþande. ok hafþe raþ vm þolikt nymære ¶ mæþ vinum ok vitrom mannom: ok þær nero sat a raþe. kom paulus in lyktom lasom. ok stoþ for nerone ok sagþe ¶ Se nu hær kunugar. at iak ær hær paulus ævinnelekx: ok ovinnelekx kunugs riddare: prøua nu ok tro at iak liuar æpte døþen: æn þu vsal dø skyt æværþekom døþa: iam skyt var paulus af þera syn þær han vilde
[129:Bu] Nero varþ annars hugha. ok at sik allan innan af harme. hans vini ræþo hanom. læta løsa patroclum ok barnabam. ok þera flere kumpana: kænne svena petri ok pauli. ok wrþo þe liþughe som guþ vilde: þe þri ridda longinus. magister ok acestus. som paulus vænde tel crstno a væghenom: komo som paulus bøþ þøm alle i daghning. tel pauli graua. titus ok lucas rædos þøm: ok runno vndan fra grauene. tel þe øpto æpte þøm: ok sagþo sik vara hulla vini ok crstna compana. ok sænde tel þerra a pauli væghna. at taka døpelse. ok sagþo sik seia paulum mællan þerra ¶ Siþan vændo þe fægne atar. ok fulcomnoþo mz þøm cristendom
All sancti pauli ben. ok limi funno cristne mæn. vtan hans howþ. þæt var kastat diupt i en dal. ibland mz flerom dræpna manna hofþom ¶ Mangom daghum siþan paulus var dræpin. þær een grop rensaþes. kastaþes vp houuþet sancti pauli ii søre af dikeno ¶ En fara herþe satte þæt up a stawr. han ok hans hærra. sagho vm nætar lius vm kring howþet. skina som sol. ok {sagþo} [sadgo] biskope: biscopen ok cristet folk. førþo huuuþet i staþen in mz heþar. ok sagþo flæste vara howþ sancti pauli. biscopen þorþe eigh lægia þæt nær hans halls bene. før æn han finge mere visso af guþi. Mæn biscopen [130:Bu] var a bønom. vændes likamen tel huwþet. ok fæstes houoþet viþ likaman. alle louaþo guþ. ok ænghen iævaþe þær. at þæt var eigh howoþ sancti pauli
miraculum
En saloghar man ok synda fuldar. som diup var comin i diæwls vald. lagþe sik sialwm snaru um strupa. þo lifþe æn nokor guz naþa gnista ii hans bryste. ok baþ sik sanctum paulum tel hialp. Stygar skuge. teþes hanom. ok baþ han skynda ok eigar dualia ¶ Æn callar þæn saloghe sanctum paulum tel hialp. þær han redde sik snaruna ¶ þa teþes hanum fagher skuge. ok talaþe tel þæn leþa skugan. fly nu vslasta vætar. nu kumbar paulus hanom tel hialp. som han callar. þær viþar stygdes anstyggar skuge. ok fik þæn auita var. ræt samuit. ok læt sik angra fula gærniga. ok bøte misfælle mz scriptamalom.
Mæþ hans iærnom gør guþ mang iartigne. præste senda siuko folke. mz fæle af hans iarnom. Stundom faldar mulden løs vndi fæle: ok stundom harþna iarnen ok giua ængte ¶ Af andre høghtiþ sancti pauli. som han vænde sik a bætre vægh. ok heter conuersio. ær alt fult ut scriuat j førre bokene. hær næst viliom vi skriua af allom hælghom appostolis. før æn vi talum af flerom pauom. þy at þe hafþo alle fult paua vald: æn þo {bare at} [bar] petrus førsta namp
[133:Bu] af sancto andrea
Andreas sancta petri broþer. þriþi appostolus. þær þe tælias i letania ¶ Alle pradicaþo i sithia. siþan þe skeldos ¶ Sanctus matheus prædicaþe i næsto rike. som hete murgundia. þe hannoþo illa maþeum. stungo hanom vt øghon. ok bundo ok inne læsto. huxa dræpa innan fa dagha. guz ængel teþes andree. ok baþ han fara tel murgundiam. ok hialpa maþeo ¶ andreas sagþe sik eigh vita væghen. en ængel baþ han ganga tel strand. ok fara i førsta skip han funne ¶ Engelen var hans leþsaghare. ok kom andreas vtan hindar tel murgundiam. ok þær in at øpnom porte. som matheus sat ok græt iui blindom karle. ok baþ sina bøne: tel guþ gaf hanom atar øghon
Matheus for þæþan ok tel antiochiam. andreas var æpte i murgundia: Murgundie men gripu andream for matheum. ok drogho han vm gatu bunden [134:Bu] handom ok fotom: þa andreas sa sit bloþ a iorþenne flyta: þa baþ han guþ vara naþoghan sinom skaþa mannom. ok þær mz bløtte han þera bryst ok hiærta. ok vænde tel cristendom. ok for sua þæþan ok tel antiochiam
miraculum
En vælburin ungar suen. forlæt værudena ok folgþe andream: hans frændar vildo þøm baþa inne brænna. ok tændo brand iui þera hærbærghe Smasuennen slækte balet mz litlo vatne ¶ þa vildo þe kliva i huset. ok wrþo alle iæm skyt blinde: þa øpte en at allom: vaþe ær striþa viþ guþ siæluan. som haldar mz andrea. ok þøm hanom følgher. hær af worþo mange cristne. ok troþo þy andreas prædicaþe
En syndogh kona. var mz ens mandrapara barne. ok qualdes ii barnsiæng: hon sænde sina systor tel eet af guþ. som hæt diana. ok bedes hænna naþe af lifs vaþa. diæwlen suarar nøþoghar. sik ængte mogha for andrea. ok bætar ma andreas hænne hialpa: hon for ok bedes naþe af andree ¶ andreas baþ hana [135:Bu] sighia sinne systor. at hon fik først qual af þy. at hon hafþe bland mz mandrapara. ok þær af mæra at hon trøste mera a diæwlen ¶ þo teþe han hænne guz vald ok naþe [vara] mera æn diæwlin. ok løste salogha kono af qualum.
En aldroghar karl. hæt nicholaus. kærþe sina nøþ ok siala vaþa. for andree. ok sagþe ¶ Min hærra iak ær siutighi ara gamal synda karl. ok skørs likama ¶ iak hauar opta takit tel trøst guþleka læst a min licama. ok aldre ær iak þy bætre ¶ sua ær iak guþi for gangen: af gamle villo ok ondom vana ¶ En tiþ þa iak var a vaþa vægh. tel synda siæng. kom mik eigh ii hugh. at guþlek læst va ii mino følghe. þa øpte salogh kona ok syndogh at mik ¶ Gak hæþan goþar man. þu æst guz ængel: gak hæþan ren fra vreno: iak se iuir þik guz vndars iartekne: þa kom mik ii hugh hælagha læst. ok vaknaþe iak tel guz naþa. af synda symne Sua hauar iak þo rønt mik sialuan skøran ok orenan. ok aldre varþar iak bætre vtan þu biþar for mik tel guþ sialuan ¶ Andreas var kunnaþe saloghom karle. ok fastaþe fæm dygn. tel røst kom tel hans af himnom ¶ Sæl ær nicholaus [for] þina bøne {han} ær fræls af frestnigom for þina fasto: þo skal han sialuar sax manaþa fasta. ok bøta nokot sialuar som ofmykit brøt ¶ Sua længe lifþe nicholaus siþan. som han fulkomnaþe sina fasto. ok lifþe þæssa hems [136:Bu] sax manaþa. æpte han døþan. kom røst tel andream. þu hauar mik nicholaum vunnet mz bønom af hæluitz porte. som tapaþar var
En vngar cristen suen talaþe tel andream ¶ Min moþer sa mik vænan. ok baþ mik tel fulan last: þa iak stygdes viþ þolikt odøme. vænde hon sina sak tel min for valz dome. ok skal iak nu dø for hænna odygh: før vil iak þiia ok aldre ne gen sighia. æn folk vænte mina moþor vara sua fula: ok þær tel at minna moþor skam ær hold iak. vil garna bæra hænna skuld ¶ andreas for mz suenenom for domen. ok þa moþeren røgþe hanom fast. ok han þigþe: andreas bøþ sik tel anzsuara for suenen. [tha] øpte galin kærling. ok sagþe sin son vara galin af hans følghe: þa kom lygne eldar af himnom. ok brænde bansatta kærling: þa fiollo alle for andree føtar. ok bedes naþe. ok domaran tok viþ cristno. ok alt hans hærskap
en tima þa andreas Var i nichea. sua callaþom staþ. kiærþo bura for hanom. at siax diafla lagho viþ almanna væghen. ok drapo þøm alla fram foro: andreas bøþ diæflenom. ii guz namn. ok komo iam [137:Bu] skyt for han ii hunda hami ¶ han manaþe þøm a guz vægna þæþan bort fara. ok ængen skaþa gøra. ok skøt flyþo [the] firi hans buþi: þa andres kom af nichea tel næsta staþ. þa møtto hanom i [stadz] lukune. folk mz like. han spurþe þøm huat hanom varþ tel døþa: þe sagþo at siax galne hunda komo. ok bitu ok slitu han tel døþa. andreas græt iui døþom. ok baþ hans faþur giua sik suenen tel guz þiænist. at guþ gave hanom lif: faþeren sagþe þæt gærna gøra vilia: alt var sændar. andreas baþ sina bøna tel guz ok suennen lifþe
Fyritighi mæn. a. eno skipi. foro tel andream. at beþas cristendom. diæwlin vælte up sion af grunnom. ok giorþe ¶ sua digharan storm. at skipet tapaþes. ok folk sanc tel grunda ¶ þera lik baros for andream. ok vorþo tel lifs æpte hans bønom. ok sagþo þe hanom huat þøm timde
Andreas fylte alt acaie land mz kristno kirkiom. ok frun lanz hærrans {kona} varþ cristen mz andro folke. egeas hæt lanz hærran. han varþ vreþar at hans [138:Bu] kona varþ cristen. han kom tel en staþ som hæt patras. þær var for hanom sanctus andreas: egeas nøþghaþe cristet folk. at slæpa cristno: ok þiæna stokom ok stenom ¶ andreas sagþe tel hans. þik søme som andra {domara} [døme] kænnas viþ {lin} [tin] skapara. ok þiæna þinom domara alsvadologhom kunuge. ok [ey] niþþra þina natura. som {skælekt} [skæleka] ær skapaþ ok ærlekt [oc ey tiæna]. vndi stoka ok stena. som minna æru værþe æn þu sialuar ¶ Egeas suararar andree. æst þu þæn andreas som prædica folke hemska tro. ok ensetu limnaþ. ok otrøsta tro. som kunuga buþu mik fordærua. ok allom lanz hærrom [som] [vare] kunuga kændos Andreas suarar egee. {rke} [rike] kunuga kændos eigh æn viþ sannan guþ. ok guþlekan siþ. som sialuar guþ prædicaþe ok kiænde: at iþre guþa æru ængte vtan diæfla. som giua ansvar vndi stokom ok stenom: þe visa iþar gøra guþ vræþan. ok giua iþar ii diæfla vald. syndogha fanga sva længe. at ii skilins viþ likaman. mz syndom ok ængom goþgærningom. egeas svarar andree. þænna hægomma prædicaþe iþar guþ. tel iuþa drapo han ok corsfæsto ¶ andreas suarar egee. ihesus christus þolde døþ a corse. vtan nokra nøþ ælla synda skuld ¶ vtan at frælsa væruldena mz sino bloþe ¶ Egeas sagþe tel andream ¶ huru sighar þu andrea. han vara corsfestan mz vilia. mæþan han var forraþen ok saldar. af sinom svene. fangen af ioþom. ok corsfestar af riddarum
Andreas prøuaþe mz fæm skælum. ihesum corsfæstan mæþ hans vilia ¶ først þær mæþ. at han før viste sin døþ. ok vitraþe sinom kænne suenom. annat þæt. at han snybde petro. þa han af ræþ hanom [139:Bu] døþen. þriþia ær þæt. at han sagþe sik før æn han var fangen. hava vald giua sit lif ok atar taka ¶ fiarþa ær þæt. at han før viste ok vitraþe sina forraþara komo. fæmta var þæt. at han fælde først þøm alla viþ iorþ. han vildo fanga. ok gaf sik siþan ii þera hændar ¶ Andreas sagþe. al þæsse mal sik haua hørt ok set. ok sagþe cors vara eet valdelekt tekn
Egeas sagþe eigh mogha calla cors tekn. vtan pino. ok sagþe tel andream: [vtan tu] sigher {þu} alt þæt iak sighar. ok gør alt þæt iak biuþar. þa skal iak lata þik røna huat corset tekna ¶ andreas svarar. ræddes iak corset þa vare iak eigh cors prædikare: ok vil iak þik visa corsens værþelekt tekin ok æro. at þu matte ok fa himirikis naþer. æn þu vilt tro ¶ andreas visaþe hanom mæþ fæm skælum. at þæt var skælekt. at guz son þolde døþ a corseno
Førsta var þæt. at adam brøt vars hærra buþ a træno. þa han at forbuþna fruct. for þy bøte guz son hans brut a træno. þa han læt sik corsfæsta. annur skæl. adam ræk hand tel forbuþna {fruk} [frukt]. for þy rækte guz son sina hændar. ok {arm} [arma. a] corsens {arma} [thræ] ¶ þriþi skæl. at adam at søta frukt af træno. guz son drak ætikio ok galla a corseno. tu annur skæl gaf andreas af vars hærra føzlo. mæþ varom mandom ¶ førsto skæl þær adam syndaþe ok brøt. var skipaþir af ospiællaþe iorþ. som eigh var pløgþ ælla saþ ¶ for þy fødes þæn bruten skulde bøta. af renasto mø vtan alt {m…} [men] ¶ annur skæl. at vi matom af guþi æuinnelekt lif þigia. vilde han uiþ sik udøþeleken [140:Bu] vara: døþeka natura binda. at han mate af hænne vdøþeleken vara. þy at vtan guþ vare døþelekar. aldre vare mænniskian udøþeleken
Egeas sagþe þæt alt hægoma vara. ok baþ andream ofra sinom af guþum ¶ andreas suarar. iak ofra daghleka alzvaldoghom guþi. et menløst lamb. som liuar ok ær helt siþan þæt ær ætit ¶ Egeas baþ visa sik hulika lund. þæt vare møghelekt. andreas baþ egeam sætia sik ii kænnesuena staþ. æn han vilde sua værþelekt sacramæt nima. egeas læt han inne læsa tel annan dagh. ok siþan atar for sik vt leþa. ok høte hanom manga pino. ok harþa. andreas suarar ¶ læt mik røna huat pino þu kant mæst finna ¶ þæs kærare varþar iak minom mæstara. at iak þol mera for hanom ¶ Egea bøþ enom manne ok tiughu. bæra han ok huþstryka. ok siþan binda hanom hændar ok føtar. viþ cors tra. ok þænia han tel døþa: þa þe leddo andream tel døþ. þa samnaþes folket vm kring han {ok øpte} [sigianz]. dømes menløst tel døþ. andreas baþ þøm eigh hindra hans døþ. ok øpte tel corset þær han sa þæt upræst ¶ iak helsa þik þæt hælgha cors. som vikt ær af vars hærra {liui} [limi]. ok sua klæt af hans limum. som þu vare sat mz dyrastom stenom. før æn min hærra stoþ vppe a þik. þa vast þu huariom styg ok ræþelik: nu ær þin ælskoghe sua liuuar. at huariom ær lioft tel þin ok venlekt ¶ glaþar ok bliþar kumbar iak tel þin. tak þu viþ mik hans kænne suene. som hængde a þik: iak hauar þik helsat alla tima: ok astundat falla ii þina famna. kæra cors som fæghrind ok soma hauar af guz [141:Bu] limum: længe astundan ¶ {…eka} [hiærteka] ælskaþ. længe letaþ. ok nu tel reþo giorþ girughum hughi: tak mik fra mannom. ok fa mik minom mæstara ii hændar: af þinne hænde taki han mik. som mik løste af døþa mz þik. hær næst af klæde han sik siæluar. ok fik morþarom klæþen: tu dygn hægde han liuande ii cors handom. ok prædicaþe a corseno for tiughu þusand klærkom ok quinnom ¶ þa vilde folket dræpa egeam. æn han læte eigh løsan andream. ok sagþo þolikan man myclan ok mildan. ok goþan kænnefaþur eigh vara værþan dø for goþgæniga ¶ Egeas gik nøþoghar at frælsa andream af corse ¶ andreas sa egeam coma ok opte. hui kumbar þu nu hær. egea. hauar þu trægha þinna ilgærninga. þa mat þu fa æn naþe ¶ æst þu kumin hær mik at løsa. þæt gitar þu eigh giort: nu se iak sæl min goþa kunung: nu ær iak ii frygh for hans øghom: þe vildo han løsa. þa dumnaþo þera arma
Andreas sa at þe vildo han løsa. ok baþ þæssa bøn tel uarn hærra: min hærra læt mik eigh liuande niþar koma. for þy at nu ær time. at þu gif muld atar muldene. Sva længe hauar iak hona burit. ok mz anduaku gømt ok armøþo at giærna vare iak nu fræls af lyþno þæsse syslo. ok løs vndan þunga lase. Mins mik likamans huru þungar han ær at dragha: striþar ok stor at styra. bliþar at borþe. vanfør tel æruuþes ¶ vest þu mina møþo. huarn tima han vilde min hugh atar dragha fra þin ok tel sin: huarn tima han vækte mik af søtom symne. andeka ro þins ælskogha. huru magan værk ok siukdom han giorþe. [142:Bu] Milldaste hærra sua længe hauar iak standet ii striþ mot hanom. ok æn sighær haldet mz þinom naþom: ok ¶ hans lusta niþar castat af þik mildom lønara. biþar iak bøn at lat mik liþughan af hans gømo: fra þæn tima ¶ tak þit eghet atar ok fa sialfs hans moþor at gøma tel doma dax. ok þa atar ut giua. at taka løn mz mik. þolik iak hauar þiænt mæþ hans andbuþom. fa muldene iorþena sinne moþor. ok læt mik eigh længar vaka iui krankom likama: vt frælsan fara tel þin æuinneleka {glæþi} [glæ] kældo. ok suala som alla gør suala
Æpte þæssa bøn kom lius af himnom. ok sken vmkring han som sol. sua at ængen manz øghon gato fæst syn a hanom. ok i þy liuse gaf andres sin anda ii guz hændar. ok fylghe fra corseno liuset sialene ¶ þa varþ egeas galin. ok tok diawlin lif af hanom. før æn han hem kom ii sialfs sins hus sua at alle sagþo. Maximilla ihesu kær. egee kona. ok andelek dotter sancti andree. mæþ heþar iorþaþe sanctum andream: oleum fløt af andree benom. ok manna som miolk. mz søtastastom røk. ok haua mæn gørla mærkt. at þæt flytar litet þa varen varþar. ok þæs bætra ær. at mera flytar oleum af hans benom
[143:Bu] En goþar biskopar hafþe andream kæran. ok mæran iui andra apostolos. ok hælgha mæn: ok huat han giorþe. þa hafþe þætta munhof. tel guz heþar ok sancti andree. diæwlin avundaþes hanom. ok lette allan sin clokskap. at koma hanom tel oquemelek þing. han skapaþe sik ii quinmanz ham. ok kom tel biskopen ok baþ høra sin lønlek skripta mal. biskopen visaþe hænne tel sin klærk. som hans vald hafþe at løsa ok binda. hon suor sik aldre uilia te sit hiarta nokrom klærk. vtan hanom enom. Sua drogh [hon] biskopen mz sino raþe. at han hana sialuar hørþe. hon fiol a knæ for hans føtar. var kunna mik {hær} [hærre] biskop. iak ær en arm mø. ok rikekeleka up fød. kunogs dotter ok drotnig. en rikar hærra baþ min. faþer ok frænda vildo mik hanom giua. iak sagþe mik som sant ær eigh magha: þy at iak ær lønlika fæst ihesu christo tel renliues. mik lagþos tue andre costa. antingia at giptas ælla þiæna vfræls ¶ iak valde þæn þriþia costen. som mik lagþe christus. at fly faþur ok frændar lønleka. ok guþi þiæna ok hans moþor i møþo ok armøþo. iak hauar letat viþa ok can eigh annan finna. æn iþar som mik mate trøsta. at þiæna mz friþ ok ro ihesu christo. iak flyr min hærra vndi iþra værio. vndi þina naþa vinga
[144:Bu] Biskopen varkunnar hænne. ok vndra hænna slækt ok vænlek. hænna vitorleka orþ ok guþleka akt. ok talar tel hænna bliþo anlite: trøst a ihesum christum: goþa guz dotter. han giuar þik þæssa hems naþer ok annars hems æro. iak ær hans þiænisto suen. biuþar iak þik at boua viþ þolika kirkio þu vilt. ok þiæna þær guþi a kirkiona koste. ok i dagh skalt þu mz mik æta ¶ hon þakaþe hanom for buþet. ok ursækte sik fra hanom ok hans borþe. ok sagþe eigh þora. þy at þæt mate koma ii folks talan. ok spilla bæggia vara heþar. biscopen sagþe at hon þorpte þæt ægte ræþas. þy at flere folk ætar þær inne som iak {æta} [ætar]: biscopen skipaþe hænne heþars sætu. ok sat hon genuart biscopenom Sva rørþe diæwlin hans hugh innan. ok skapaþe hænna lit ok lat sva væn vtan. [at] aldre gingo biscops øghon af hænne. ok varþ diauulin sua rikar. at biscopen gaf sin hugh af sinnom. ok huxar langa stund a synda æmne mz hænne. ok rum ok tima. ok varþ sva næstan gul at mæssing
fia kom goþar gæstar andreas. ok bedes inkomo for biscops borþ. þa vaxte møn diærf ok sagþe. ii biscops hus som klærkom burþe sitia. skal ængen in coma vtan han kunne væl bok. ok suara tel cloka prøuelse. Alle þænkto þæt vara [145:Bu] skæl. ok baþo hana disputera mz gæste prøuelse. ok læta han vte læsa æn han vil þær i hus koma. hon sænde hanom førsto prøuelse a huat litlo þinge guþ hauar mæst vndar giort. Gæstren svara tel prøuelse ok sænde in ansuar. at þæt litla þing ær manz ænlite. for þy at maþar ær manne likastar. ok þo ængt ænlite. ær andro sua lict. at eigh ær huart andro nokot olikt. ok æn þy mera vndar at al þøn fæm manuiten æru al i manscens ænlite sua litlo rume. þy at anlitet ær miok litet. ok far vit um alla væruldena ¶ alle sagþo at væl var ansvarat. ok baþo at gæstren mate in coma. þær var ætar blena som møn var. ok menaþe hanom inganga før æn han løste andra prøuelse. ok sænde hanom ok spurþe. huar iorþen var høgre æn himinen ¶ Gæstren løste prøuelse. at vars hærra licame som han tok af mario. com af adam ok adam af iorþene. ok for þy æ hans licame ok alt manzkøn iorþ: at hans licame sitar høgra æn nokor himil. a sins faþurs høghro hand. alle baþo þa gæsten in ganga. vtan møn etar blena menar æn þæsso sinne. ok biþar han æn løsa ena prøuelse. huru lanclt ær mællan himins ok iorþ þær hon ær diupast: gæstren sagþe tel suenen som hanom bar buþskapit. biþ þæn sama [swara] som spurþe. þy at han mælte væghen entima. þa han fiol af himirike ok tel hæuitez. suenen varþ annars hugha. ok sagþe at han þorþe eigh for sinom hærra sua at alle hørþo: þa møn hørþe suenen. þa huarf hon som røkar i væþre: þa kændes biscopen viþ guz naþe ok sin vaþa. ok græt sarleka at han giorþe guþ vreþan. ok negh hans naþom mz øþmiukom þakkom. ok baþ in lata goþan gæst ¶ [146:Bu] engen kunne finna þæn man siþan. ok ængen sigia af hanom siþan. før æn biscopen baþ guþ sialuan at guþ visaþe hanom. at þæt var sanctus andreas hans goþar vin. ok kær patronus. ok øktes hær af biscopsens ælskoghe tel guþ ok sanctum andream
[149:Bu] Sanctus iohannes ewangelista. som ihesus christus callaþe. renan tel renliue. kærastan af allom þem han hafþe miok kæra. for tel asiam þæn tima appostoli skeldos. ok aflaþe þær kristendom. ok bygþe mangha kirkio ¶ domicianus kunugar sænde iui haf æpte hanom. ok læt han føra tel rom. ok raka hanom alt har af hofþe tel spot. ok siuþa han liuande ii vællande oleo panno: sua som hans liif var menløst af allom kiøtlekom lusta. sua var hans likame i vællaande oleo menløs af pino. eigh læt iohannes at pradica: hældar þa æn før ¶ ok for þy {for} sænde domicianus han tel patmos ø som ængen hanom hulpe tel likaman. ok han ængom tel siælenna: þær fik han sua myklo mere hugnaþ af guþi. at han hafþe mindre af mannom. ok skref þær allom crstnom tel trøst: þe þing guþ hanom teþe: dyr ok ærlek sacramenta. som han scriuar apocalipsi
[150:Bu] Hwi monde rikar kunugar hata þøm christum prædicaþo: eigh for þy mæst. at þe prædicaþo han sannan guþ. þy at romara toko viþ allom guþum: vtan for þy mer [æn]. at hanom var guz namn giuit mer þøm eigh at spurþom som fulcomnaþo heþna guþa ¶ Sua skriuas at pilatus skref. af iorsalande tel tiberium kunung. af vars hærra iartignum. ok at þa tiberius vilde for romara raþe taka ihesum i tal ok heþar mz androm guþum ¶ þa læto romara sik forsma. at pilatus skref eigh først af hanom. ok for toko tiberio fræmia sin vilia. ok for þy drap tiberius manga rømska hærra ¶ annur sak at han teþes eigh først {a} romara. þriþi sak for þy. at cristen tro sighar ne gen androm guþum. som romara hioldo værþogha. fiarþe sak for þy. at apostoli {forsma prædicara} [forsmadv prædica] af þæssa hems æro. som romara stoþo mæst æpte. fæmta sak for þy. at þe {sagho} [sagdho] cristna manna guþ vara alt of høghfærþoghan. som ængen annan guþ vilde þola mz sik ¶ Siætta sak at þe hafþo hørt af iuþom. at þera christus skal var enualdoghar þæssa hems kunugar. ok for þy ræddos þe christum. at han vilde varþa þæsssa hems kunugar.
fiæn tima sanctus iohannes com atar af patmos: æpte domicianum døþan tel asiam: þa varþ han takin mz myclom heþar i efeso staþ. ok øpto [151:Bu] alle vælsignaþar som kumbar ii guz namn ¶ j samu stund førþes døþ vt af staþenom [en frw] som hæt {drusina} [drusiana] andelek dotter sancti iohannis. som dighara astundan hafþe tel hans atar como. hænna frændar ok vini fiollo a knæ for iohannem. ok sagþo at eigh var {drusina} [drusiana] værþ. at se sin kæra guþfaþur som hon daghleka stundaþe tel ok sagþe. matte iak entima se guz apostolum før iak doe: nu ær alt sændar min hærra þu æst komin ok hon ær døþ ¶ fatøkt (folk) fiol (a knæ) for iohannem gratande. ok sagþe min hærra døþ ær {drusina} [drusiana]: þin kæra dotter. som os klæde ok føde. ok astundan dagleka at se þik liuande ¶ þa bøþ iohannes sætia niþar barena. ok løsa liket ok baþ iohannes ihesum christum up resa {drusinam} [drusianam] ¶ ok talaþe tel hænna. stat up {drusina} [drusiana] ok gak hem tel þit hus. ok reþ min dauarþ ¶ j samu stund stoþ hon up sva som af symne. hel ok vælfør. ok giorþe som apostulus bøþ.
Annan dagh æpte sua giort. callar craton philosophus saman mykit folk. at te þøm huru man skulde væruldena forsma ¶ ok lede fram tua rka suena. som hans kænnedome lyddo. ok læt þøm bryta sina dygþa stena. dyre æn gul ok bort kasta ¶ Johannes kumbar gagande. ok talaþe tel philosophum ¶ þu far mz dighrom hægoma: ok eigh [152:Bu] kænde min mæstare sua for sma væruldena. at spilla þy goz som guþ skapaþe: vtan bøþ giua fatøko folke. ok þiæna guþi ¶ Craton sagþe tel iohannem. æn þin ihesus ær guþ. ok vilt þu at iak varþe cristen. þa læt saman læsa stenbruten. ok sæt þøm saman sua hela som þe før varo ¶ iohannes fulcomnaþe þæt mz guz iartignom. ok varþ craton cristen ok kænnesuena. ok gaf þera stena værþ fatøko folke. ok þienaþo siælue ihesu christo i fatøkdom.
Tue unge suena læto væruldena. ok følghþo iohannem i guz þiænist. þe sagho siþan smasuena rþa som ridara gulle klæda. ok suepta ii selke: ok sik sialua ganga manga stigha þranga: ok fingo angar af goþgernigh ¶ Johannes sa þøm syra ¶ ok læt hænta sik af strand ok skoghe sma stena ok grena. ok callar firi sik salogha suena ok sagþe. takin atar gul ok stena iam i guþi gauin. þy at himirike hauin i mist. for þæssa hems fikt: ok worþo iamskyt þore grena at gulle. ok stenar af strand smaragdi: þe foro siu dagha som iohannes bøþ mællan mæstara ok fingo een ansuar af allom. at þe aldre sagho bætra gul ok gimstena ¶ þa sagþe iohannes tel þera ¶ Cøpen iþar þær mæþ iorþ ok æghor. þy at ii hauin mist himirike ¶ varin som blomstar þæt skyt falnar ¶ varin fa dagha rike. ok vtan ænda fatøke
[153:Bu] fia disputeraþe iohannes a mot rikom mz siax skælum: førsto skæl tok han af læstene. þær hon talar af þøm rika: som hiolt rikt borþ ok gaf ægkte þøm fatøka. ok førþes at iorþa tel hæluitis. ok af þøm fatøka þæn rike gaf ængte siukom. som ænglom fylgþe tel himna ¶ annur skal tok han af naturo. som alla hit fødde ok alla hæþan føre iæm fatøka. þriþio skæl tok han af himiltuglom. som allom skina iamt rikom ok fatøkom mannom. tel kannedom ok ængen skal sik enom nokra guz naþe egna. vtan glæþi huar annan mz þy guþ giuar hanom. fiarþe skæl tok han af mangs riks manz vlyko. som gør sik siæluar tuigia þræl. diævuls ok (silfs). (Silfs) for þy at pæningen raþar hanom. ok han raþar eigh pænigenom. sik tel nokon aldars heþar: diævvls for þy at læsten sighar. at pæninga fikt ær diæwls heþar ¶ fæmte skæl tok han. af uaku ok quiþa. ok ræzl ærwþe. þy at rikar ærwþar. ok quiþer at hæghþa. ok ræþes ran. ok gitar eigh souit. for þænna þrem sorghom ¶ siætto skæl takar han af þy. at þæn fiken ær a pænigen. takar tu il ok tapar i køpe tu goþ ¶ han takar høghmoþ hær ok førdømelse annars hems. han tapar þæssa lifs dygþ. ok himirikiz æru.
[154:Bu] miraculum
fia sanctus iohanes disputeraþe þesse skæl. þa førþes en døþar tel graf. þrætighi daghum før giptar ¶ moþeren ok ænkian vini ok frændar. fiollo for kne iohannis. ok bedes þøm døþa lifs naþer. þolika han gaf drusine ¶ johannes gaf døþom lif mz bønom. ok baþ han sigia þæm salogha suenom fra guþi var gangen. huat naþom þe castaþo atar. ok huat uaþa þøm var for hænde. han giorþe som apostolus bøþ. ok prædicaþe sua þøm tuem af himirikis glæþi. ok hæluitis elde. at þe fiøllo for iohanis kne mz þøm døþa. ok bedos naþe. Johannes satte þøm þrætighi dagha skript. ok siþan sænde han þøm atar tel skogh. ok stranda. ok vændos atar grimstena. i strand stena. ok gul i grena.
fia iohannes hafþe komit mæsta del af asia tel cristendoms. þa {toks} [tok] þe handom iohannem. ok drogho tel eet afguþ mønstar. som hæt diana. ok kuskaþa han at ofra ¶ Johannes sagþe tel þera. callen a dianam ok biþin hana bryta niþ mins guz mønstar. æn ii vilin at iak ofra diane ¶ Siþan diana gitar eigh þæt giort. þa vil iak calla a min guþ. ihesum christum. at bryta niþ diane mønstar. [155:Bu] þa skulin ii ofra ihesu christo. Flæste sagþo fult vara telbuþet. ok þa diæwlz acallan gat eigh þæt giort. þa kallaþe iohannes a sannan guþ. ok fiol diane mønstar niþar viþ iorþ. ok brarst afguþa bilætte alt ii sma stykke
Aristodemus afguþa biscopar. vilte digran del af folkeno. at þe vildo striþa mz þe cristno. ok þe cristno reddo sik annan vægh tel striþ. vreþe ¶ Johannes sagþe. tel aristodemum. huat vilt þu at iak skal gøra tel. at þu varþe satar viþ min guþ ¶ Aristodemus suarar. drikar þu þæt etar som þri men druko før ok doo. ok haldar þu siþan liif. þa ma þin ihesus vara sandar guþ. Johannes giorþe cors firi etar cari. ok lifþe æpte dryken væl ok osiukar ¶ aristodemus talar {…} tel iohannem. giuar þin ihesus þem þrem liif som før druko ok doo. þa iævar mik ængte at han ær sandar guþ ¶ Johannes fik aristodemo sin kiurtel. ok baþ han læggia iui þe døþo. ok biþia þøm liua i gesus nafn: aristodemus giorþe som iohannes bøþ. ok limnaþo þe døþo. ok aristodemus varþ cristen {ok lans hærran} ok al þera slækt ok hærskap. ok bygdo kirkio ii sancti iohannis heþar.
[156:Bu] miraculum
En tima þær iohannes prædicaþe. fik han se en ungan suen vænan ok þo vildan: iohannes fik biskope suenen ii hand. ok bøþ hanom gøma hans sial gørla. ok visa hanom guþleta siþi æpte skaman tima. vandes suenen mz companom drika ok dobbla. ok for fram at folsko raþe. for biskops glømsko. þær tel han varþ røuare ok røuara mæstare. Iohannes kom atar tel staþen. ok sporþe at suenenom ¶ biscopen sagþe hanom vm suenen som sant var ¶ Johannes gaf biskope skuld for vangømo. ok reþ sialuar tel et bærgh. som hans andelekar son nu wrþe diæwls. hafþe for røuara borgh ¶ þa røuaren sa ok kænde gamblan karl. þa kændes han viþ hans como. ok fluþe vndan for blygh ¶ gamle karl slo mz spurum hæsten. ok glømde sin ald ¶ ok rænde som mæst han matte ok øpte fast æpte hanom. biþa {for} [fadher] þinom søtaste son. hui fly þu þin faþur. væmptar uvæmptan. vngar aldroghan: var eigh ræddar iak skal gøra guþi heþar for þik: iak vil þola døþ for þik som guþ þolde for mik ¶ vænt atar son tel min som guþ sænde tel þin. Røuaren fik guþlek ræzl. ok vænde atar tel iohannem. ok fiøl a knæ for han af allo hiarta ¶ Johannes lypte hans hand up tel sin mun. ok siþan stoþ suenen fæghin a føtar ¶ Johannes fik hanom atar mæþ bønom ok fasto. førsto naþe ok vigþe han biskop æpte annan biskop.
[157:Bu] En tima var en fugul sændar iohanni. ok iohannes læt væl vm han. ok læk mz ii handom: þær stoþ en suen nær ok for smaþe hans lat. at gamblan karl lyste leka. þo þænkte han mæþ sik ok þorþe eigh tala ¶ Johannes vndistoþ hans hiarta. ok spurþe suenen hui han hafþe bugha ii hænde. suenen suarar tel at skiuta diur ok fugla mz. Johannes baþ han skiuta ok suenen skøt. entima ok flere sinnom. Siþan iohannes baþ eigh mer skiuta. þa løste suennen bugha strægen. ok læt {bughan} atar [157:Bil] A bak lidughan:

[---]

[Bil] Ok wordho [165:Bu] kristne. abiatar biscopar vreþar af harme. ok casta caþal vm hals iacobi. ok lede for herodem kunug. ok bedes dom at dræpa iacobum. herodes dømde iacobum at hals huga: a. væghenom þa han ledes tel døþ. møte en saloghar siukar man. numin ok onytar Sanctus iacobus baþ han helan liua. vp standa væl føran i hans namn sagþe iacobus. iak skal i dagh døþen [fore] þola. {varþ} [var] þu væl før ok loua þin guþ i samu stund varþ han væl før. ok louaþe varn hærra ¶ Josias en iuþa klærkar. som sanctum iacobum drogh tel døþ. vændes viþ þe [166:Bu] iartingne. ok fiol for føtar sancti iacobi. ok bedes varþa cristen ¶ abiathar biscopar. læt gripa klærken. ok høte hanom dø. mæþ iacobo. æn han eigh bannaþe ihesus namne ¶ Josias suarar biscope. bannaþar vart þu ok þine guþa. ihesus namn se væl signat æuinneleka. Ambiatar læt sla hans mun ok tendar: ok sænde buþ tel herodem. ok bedes kunugs dom. at hals huga iosiam mz iacobo ¶ Jacobus døpte iosiam. ok fingo baþe ens lifs ænda vndi suærþe. ok annars hems lif ok løn for vtan ænda. sanctus iacobus varþ dræpin a vara fru dagh gen pascom. ok atta daghum for augusta manaþ. com hans lik tel comparstellam. ok þæn daghen haldar kirkian høghtiþ af hanom.
Dicipuli sancti iacobi. toko hans lik vm nat. rædde for iuþom. ok fluþo mz hælghom domom iui haf ensamne. vtan leþsaghara ok styre. þem tel hamn i galicia rike yspanie lanz. som wluild drotnig ræþ. som lupa hete a latin. þe baro a land hælaghan licama. ok lagþo a en sten. som þe først funno. stenen veks for benom som vaks for insighle
[167:Bu] Dicipuli foro {drotnig} [til drotigena] som þolik var at røna som hon namn hafþe ok sagþo ¶ Guz appostolus som hær prædicaþe livandes vægh tel æværþelet lif. han sænde sin ben hær tel lanz. ok beþes þøm hær biþa doma dagh. Giuin hælghom benom nokot ærlekt rum som þøm søme. drotnigen læt sik bliþa vara for þøm. ok sænde þem mæþ suikom tel en gryman {man}. kunugen af portugalia ¶ han læste þøm inne. tel guz ængel com ok løste þøm vt. ok wrþo liþughe ¶ kunugen viste at fanga þem annan tima. ok brast en bro vndi hans riddarom. som han sænde. ok sunko tel grunda. kunugen rædes viþ þoliken tiþande. ok sænde æpte þøm mz bliþom bønom. at þe atar komo. ok iataþo þem af hiarta huat þe bedos. ¶ þe vændo kunugen tel cristendoms. ok fingo hans bøne bref tel drotnugenna
Drotnigen vndraþe: at þe gato sua gryman man vænt. ok viste þøm æn mz suikom tel sinna hiorþ. mz orþom ok taka ygsn for vagn. ok føra sin hærra huart þe vildo ok iorþa. þæt huxaþe hon þøm tel haþ. þy at hon viste at ii hiorþenne varo ænge [168:Bu] ygsn. vtan þiura otami ¶ þe samu þiura. før varo galne ok oþe. wrþo sua spaki for hælgho lasse. at þe gingo rættan vægh vtan leddhare ok køresuen. ok stados ængen staþ før æn ii drotningenna sal. þa vændes hon tel cristendoms viþ iartigne. ok giorþe kirkio af sinom sal. ok gaf rik ingiald vndi kirkiona. ok læt þær iorþa sanctum iacobum. þæt ær innan compostella.
En man af mutina staþ lombardie. som hæt bærnardus. la fangen i eno torne. diup viþ iorþena harþleka smidar. han callaþe arla ok sirla sanctum iacobum sik tel hialp ¶ Sanctus iacobus teþes hanom. ok brøt sundor iarnen. ok bøþ hanom fylgia {sik} tel galicia land. fagen fylghe ok hængde brutin iarn iui sin hals. ok stegh up iui tornet. som þæt var høgst. ok fløgþe niþar at eno siaxtighi alna høgþ a iorþena. hel ok men løs.
(En man) hafþe miok fula synd (giorth) ok leþa {at} en {biscopar} [biscop] som han skriptaþe trøste sik eigh sætia hanon fulla skipt. vtan skref hans synd a bref. ok bøþ hanom fara mz breueno. [169:Bu] tel sanctum iacobum i compostella ¶ han lagþe a sancti iacobi dagh. breuet a hans altare: ok baþ gratande sanctum iacobum tel guz naþa. siþan læt han vp breuet. ok var þær alt af skrapat. som synden stoþ i. han þakaþe guþi ok sancto iacobo. ok lyste for allom guz iartingne.
firætighi mæn af lorin ¶ ok þrætighi arom æpte vars hærra pino. foro saman tel sanctum iacobum. þær louaþo huar androm þiænist i nøþ vtan en ¶ En af þem louat hafþe trona. varþ siukar a væghenom. hans compana bido iui hanom fæmtan dagha. ok foro siþan alle fra hanom. vtan þæn ene hanom ængte louaþe. han bide mz hanom vndi eno bærghe. som hæt sancti michaelis bærgh. þæn sama dagh at quelde. do þen siuke. hans compan tok ræddes. baþe for þy. at naten vaxte myrk. ok han var ensamen vte. mz like staddar a øþe mark. ok þæt var hart folk. ok grymt vm cring boþe ¶ J samu stund teþes hanom sanctus iacobus riþande. ok baþ han fa sik liket at føra. ok han sialuan up at bak sætia. fæmtan dagha leþ riþu þe. før æn solen gik up. ok uaro þa fram comne tel montem gaudii. halua milo fra compostella. þær satte han þem niþar. ok bøþ þem som lifþe calla saman sina compana. at iorþa þøn døþa. ok sigia sinom companom. at þera pilagrims færþ var ogild , for brutna tro.
[170:Bu] En {þyþiskar} [þiskar] mz sinom syni. þusanda ok attatighi arom æpte vars hærra pino a pilagrims færþ tel sanctum iacobum geste en staþ som hete tolosa. husbonden giorþe han druken. ok lagþe mæþan han sof. sit self car i hans sæk ¶ Siþan for han mz suenom a ueghenom. æpte þøm. ok vite iumnaþ ¶ þe buþu sik diæruleka undi dom. æn þufnaþ hittes mz þøm ¶ silf kar hittes i þerra sæk. o dømdes at annan þera skulde hangia. ok bondanom alla þera pæniga: faþeren bøþ sik vndi domen for syninom. ok sonen sik for faþoren. ok deldo længe. hua før annan hængia skulde ¶ þe hængdo sonen vm siþe. ok faþeren for mz sorgh tel sanctum iacobum ¶ æpte siax dagha ok þrætighi. siþan sonen var hængdar. com faþeren atar tel galghan. ok græt ok illa læt ¶ sonen talaþe tel faþeren. søte faþer grat eigh. aldre var mik sua væl. som mik havar hær varit. mz sancto iacobo. som mik vppe haldar. ok søtleka føþe. þa varþ fæghin faþeren. ok lop in i staþen ok sagþe ¶ folket af staþenom gik vt. ok sonin pilagrims helan liua. ok løsto han niþar menløsan ok hængdo liugharan.
[171:Bu] Enom pilagrim sancti iacobi teþes diæuulen ii manz ham. ok pradicaþe for hanom a væghenom. huru dighar ysæld ii væruldene. ok sagþe þæn vara sælastan. sik drape sialvar guþi tel heþar ¶ saloghar man giorþe som han ræþ ¶ hans hærbærges husbonde. rædes at hanom mon morþet vitas. ok viste sik ængte tel raþa: þa limnaþe þæn døþe. ok sagþe at þæn sami diæwl. hanom ræþ døþen. førþe hans sial te hæluites. þær tel at sanctus iacobus møtte. ok manaþe. ok grep siælena af diæulenom. handom. ok bar for guz domstol. ok delde þær sua længe mæþ diæulenom. at guþ gaf hanom. at siælen com atar tel licamam
Een vngar man i leons biscops døme. var van huart ar fara tel sanctum iacobum ¶ En tima han huxaþe sik færþas. fik han at synda næsto nattene. mz løske quinno a pilagrims færþene. teþes hanom ena nat en diæuul. ok sagþe sik vara sanctum iacobum. ok sagþe hans pilagrims færþ. haua varit sik længe liuua. ok þæka. vtan þæssa færþ vara vgilda. ok bøþ hanom atar hem fara. ok skripta sik for løska læghe. ok siþan fram fara [172:Bu] ¶ Mannen troþe ok for hem. ok vilde skripta sik. diæwlin teþes hanom slikar som før. ok sagþe at han gate sina synde aldre bøt. vtan han hamblaþe sik niþro lima. ok sagþe han sælan varþa. æn han drape sik siæluar. ok wrþe guz martir: saloghar troþe hanom. ok hamblaþe sik først niþærsto limi. ok siþan tok han sik sialuar af liue: han stoþ up af døþ viþ graua bakka. ok rædde sva mæn at vndan runno: siþan þe staþnaþo. viþ hans ord. þa sagþe han huru diæfla foro mz hans siæl. þær tel sanctus iakobus com løpande. ok kallaþe þem liughara. þe deldo længe. tel sanctus iacobus com þøm nøþogha for vara fru ¶ var fru snybde diæflom. ok gaf siælena sancto iacobo. ok han gaf atar licamanom. arren teþes ensamen iui hans sarom. vtan al lyte ok {sarsøka} [sarøka]: þriþia dagh æpte þæsse iartingne. for han atar a pilagrims færþ. ok fan æn sina compana. ok sagþe þem þæssa saghu.
En man af frans. þusanda ok hundraþa arom æpte vars hærra pino. for pilagrims færþ. mz sinne cono ok barnom. tel sanctum iacobum. hans cona do viþ pamphiloniam. ok þerra hærbærghes husbonde. tok up alla þerra pæniga. ok hæsten som barnet bar. saloghar man bar siþan som barnen a. sinom bak. ok som drogh han æpte sik þær tel en møtte hanom. [173:Bu] ok lænte hanom sin asna. at føra mz barnen tel compostellam ¶ Sanctus iacobus teþes hanom. vaknom a bønom: ok sagþe sik vara sanctum iacobum. ok sik haua lænt hanom asnan þit ok atar hem. ok hærbærghes husbonden ii pamphilonia fallen af lupte ok døþan. ok hans hæst: ok pæniga biþa hans i fullom giældom ¶ alt var hanom þæt sant han sagþe. ok for glaþar atar hem tel sin. ok i hans garþe. siþan barnen varo a iorþ cumin. huarf asnen af hans øghsyn.
En compan vrætleka ræntar sins goz. la fangen i diupo torne. han callaþe mz trøst sanctum iacobum arla ok sirla ¶ sanctus iacobus com tel hans. sva at uactara sago. ok ledde han høght up a tornet. ok tornet bøgþe sik som bugha niþ tel iorþ. sua at baþe ænda varo iamne iorþene. at eigh þorpte fagen fløia. {vt} [vtan] stegh androm fote niþ ok flyþe. ¶ Vactara lupu æpte atar gripa han. ok lupu fram mz hanom. ok sagho han eigh hældar. æn þe varo blinde
firi riddara af leons biscops døme. foro saman tel sanctum iacobum. en fatøk quinna baþ a væghenom en þera føra sin pusa. han tok pusan ok [174:Bu] førþe. siþan fan han en siukan man. ok satte han vp a sin hæst. ok tok hans staf. ok bar mz hanom. ok conona sæk a sinom baki. ok fylgþe møþar sinom hæste. han varþ baþe þrøtar ok siukar. af solenna hita ok þunga. ok fik bana sot i {galacia} [gala] hans compana minto han tel sinna siala þarua: han gaf þøm ængen anzsuar. vtan la þre dagha dumbe. fiarþa daghen fik han atar mal. þa hans compana vænto han af liua. ok talaþe tel þera mz sare sukan ok sagþe ¶ Jak þaka guþi ok sancto iacobo. at iak ær frælsaþar fange. væl hørþe iak ok vndistoþ iþur orþ ok raþ. ok gærna vilde iak mine siæl hialpa ¶ Diæfla qualdo sua mit hiærta. at iak gat iþar ængte anzsuarat. før æn sanctus iacobus com. ok hafþe kiærlingena sæk for skiold. ok siuka manzens staf for suærþ. ok slo diæfla sua at þe flyþo ¶ þak haui sanctus iacobus mik gaf nokra stund liua ok tala: lætin calla mik præst ¶ þy at iak ma eigh længe liua. han vænde sik ok tel en sin kompan. ok sagþe þiæna eigh længar þinom hærra. þy at han ær nu dømdar. ok far skyt vndan døþa ¶ Siþan han var iorþaþar for [han] hem. ok varaþe sin hærra. {…} (en) han acta þem ængte. ok varþ dræpin ii. striþ i fa dagha
Enom pilagrim af wercelliaco. tel sanctum iacobum brast costar. ok wnnos eigh pæniga. ok var bliughar at þigia. hanom drømde som sanctus iacobus føde han [175:Bu] ok þa han vaknaþe. fan han eet brøþ. som han at sik væl mættan af fæmtan dagha. ok var æ brøþet huar daghen helt.
En bure af barchinona. þusanda ok hundraþa arom. æpte varn hærra. pilagrimbar sancti iacobi. bedes ænga bøn af hanom. utan ena. at han aldre varþe þæssa hems fange sinna ouina ¶ Saracheni fangaþo han. þa han for hem iui sicilie rike. ok varþ flerom sinnom salda. ok bunden utan iarnen brustu af hanom. tel han varþ vm siþe bunden mz þrem iarnom sændar ¶ þa com iacobus ok sagþe. þy at þu bedes þik ænga siala hialp i minne kirkio. þy com þik þæssæ likama qual. vtan guþ ær naþoghor. ok sænde mik at løsa þin band: samu stund brusto iarnen. ok for længhe iui heþen land. ok bar en del af iarnomen i sinne hand. ok æ huar han vilde fanga ælla men gøra. þa høtte han mannom. ok: alskons grymum diurom. ok alt rædes han ok rymdo for iarnom
fiusanda ok tu hundraþ. ok þrætighi ok atta arom. æpte vars hærra byrþ. timde þæt som hær næst skriuas a sancti iacobi apton viþ florænciam ¶ en vngar man brænde gærþe ok akra sins [176:Bu] molz manz som ræþ hans fæþærne. þy at han vilde vuermagha goz. mz suikum vndi sik coma ¶ Suennen dømdes tel døþ for sin værk. først slipas. ok þær næst brinna a eno bale. suenen skriptaþe sik. ok iataþe sik sancto iacobo. ok þa hæsta drogho han iui stengatu. ok han øpte tel sanctum iacobum sik tel halp ¶ þa bet eigh sten ælla skoghar. huarce hans kiøt. ok eigh hans klæþe. ok ængte men giorþe þe pina hanom. siþan bundo þe han viþ stulpa: ok baro saman stoka. ok tendo bal vm cring han. suenen øpte sanctum iacobum tel halp. ok bran hanom huarte kiøt ælla klæþe ¶ þe vildo han annan tima brænna ¶ Sanctus iacobus tok han mz vald v brandom. af þera handom. Siþan læto þe suenen liþughan. ok louaþo alle guþ ok sanctum iacobum
miraculum
fiusanda arom ok þry hundraþ. ok fiuritighi arom. ¶ æpte guz føzlotima a sancti andre aptne. var mikin bardaghi saman sattar. mællan heþna ok kristtna manna ¶ a þe heþ som bufera hete. ok liggar mællan tua staþa. annar heter carife. ok annar sicera: þa hioldo saman yspanie kunugar: ok portugalie som baþe æru cristne ¶ annan uægh var heþniga hær. o þær varo innan fæm kunuga. þæn første var af liiamære. annar af benemarin: þriþi af granat. fiarþe af butea. fæmte af tunix. portugalie [177:Bu] kunugar som ær cristen. hafþe i sinon hær siu þusand riddara. ok yspanie kunugar sænde hanom fighur þusand riddara ¶ þæsse hioldo førsta bardaghan. mot kunugenom af granat. som hafþe mz sik fæm þusand riddara ¶ Siþan sænde kunugen af bemarin: hanom tiiu þusand riddara ¶ þænne bardaghin. stoþ fra moghonenom. ok tel miþdagh. ok manghe bliuu døþe af baþom lutumen. Siþan toko þe dagh tel annan dagh vm morghonen: ok komo saman yspanie kunugar. ok portugalie kunugar: ok taldo sit folk. þa hafþo þe atartan þusand riddara: þa komo a mot þem þe fæm heþno kunuga. ok en quinna. som hafþe fæm þusand riddara i sinom hær. ensamen. þe heþno kunugane. hafþo siaxtighi þusand riddara. vtan allan almoghan. vm tærz tima. þa skutu heþniga vt al skipen af strandene. ok ængen skulde a þem bort fly ¶ Siþan flydo þe cristno i førsta bardaghanom. vm tærz tima ¶ þa syntes þøm cristno sanctus iacobus vpenbarleka. ok størkte þøm starkleka. þa vændo þe cristno sik vm. ok toko manleka sik at væria. ok wnno sighar. ok drapo vtallekan mogha. ok glados mykit at guþ vilde størkia þøm. vm aptonsangs tima. samnaþos heþninga saman. ok þe cristno kunugane varo þa skilde at mz sino folke. ok heþnugane nalkaþos fast yspanie kunuge ¶ þa vndistoþ þæt portugalie kunugar. ok kom mz sinom hær tel yspanie kunugs. ok siþan fylgþo æfte þe cristno i þæn staþ som hete sicera. ok wnno han atter af þøm heþno. ok fangaþo i hanom kunugen af benearin. ok hans son. matugho quinnona. ok andra flere høfþinga. ok siþan drapo þe alla andra heþninga. [178:Bu] þætta timaþe a sancti andree dagh ¶ Striþen stoþ fra þy solen gik vp. ok tel þæs hon bærghaþes. Siþan annan dagh. læto þe vp hanta alla galcidas. ok al annur skip: þe varo at tali þry þvsand: ok tu hundraþ: ok fæmtighi: ok førþo þøm. ok alla fanga tel þæn staþ. som hete sibilia
[181:Bu] fiær sanctus tomas prædicaþe viþ cesaream. teþes hanom var hærra ok sagþe hanom ¶ Gundoforus indie lans kunugar. havar sænt hær tellanda [en sin myndogha] foghata. som heter abbanæs. at leta en mestara sløghan. at dicta hanom eet palacium ¶ þu skalt fara mæþ hanom a mina væghna ¶ tomas suarar. sænt mik tel huat land þu vilt. vtan tel india land: var hærra trøste han ok baþ han fara v ræddan a sina trøst ok gømo. ok sagþe hanom at han skulde þær martir varþa ¶ tomas suarar þu est min hærra. iak ær þin køpþræl. varþe þin vili. þær næst møte abbanes varom hærra þa tomas gik mz hanom. ok spurþe þæn mæstara dicta kunne ok gøra þolict palacium. som standar i rømsko borgh ¶ var hærra fik hanom sanctum tomam. ok sannaþe han vara bæstan ok wisastan mæstara þere const.
[182:Bu] Tomas ok abbanes sigholdo af sesarea gen indie land. ok como þæs mællan i en staþ. som þæs lanz kunugar giorþe bruløp sinna dottor. ok lystes ok øptes vm staþe almænnelekt brulløpes buþ. allom þøm eigh vildo gøra kunugen vreþan. tomas ok abbanes como tel þæt hof mz guz for seo ¶ En hebrezk mø sang for borþe. ok læk søta noto i pipo. æn ær sandar guþ iuþa guþ. tomas lydde ok lyste at lyþa þæt guþlekt var. ok lypte up øghon gen himnom. ok actaþe huarte mat ælla dryk. vtan baþ æ møna sionga þæt sama ¶ skænkiaren kunugs. gaf hanom pust at han vilde eigh drikka som þær var siþar. tomas sagþe tel hans [tik] ær bætra bæra þæssa hems skam. ok braþa hæmd. æn biþa ok fa hæluitiz pino som aldre lidz Egh star iak up fra borþe. før æn iak se hund bæra þina hand in for borþ. ok sannaþos hans orþ. þy at leion slet han tel hælia viþ kældo. ok en suartar hundar bar hans hand in for borþ ii munne. ok ræddos ok louaþo sannan guþ. ok fiollo for føtar sancti tome
Kunugen baþ sanctum thomam vighia sinna dottor bruþa siæng. tomas vigþe siægena mz fa orþom dygþa fullom. ok sagþe sua. Min hærra sandar guþ vighe þænne tu vngfolk ¶ mz sinne høgro hand. ok [183:Bu] gif blomstar æuinneleks lifs ¶ Siþan appostolus var bort af hærbærgheno. fan bruþgummen en palm træ quist i sinne hand. fullan mz dattila fruk. ok ato þen baþen han ok hans mø ¶ þær næst somnaþo þøn baþen. ok sagho ii symne baþen en drøm ¶ ok þa þe sagþo siþan huart andro drømen vakin i siængh. þa syntes þøm som en væn kronaþar kunugar. tok þøm i sin famn baþen. ok sagþe sin appostolum haua vikt þøm tel æværþelekt lif. þa kom thomas in tel þera luktum durum vuarandes. ok saghþe tel þem. ok prædicaþe huru dyr ær renliues dygþ. ængla syster ok guþi likast. hon sigharar giri ok diæfla ¶ hon ær alz fagnaþa æra. ok ægha trona sighar helso frygþ ok aldre falnar þera glæþi trøst fa ænda ¶ En af giri ok lusta likamans kumbar {heþers} spiæl. ok þær af ful sør ok smitan. ok af þøm synden ok lastar ¶ Mæþan thomas talar. coma tue guz ængla ok sighia sik vara þera gømara. ok ræþ þøm at lyþa þy raþe som thomas ræþ þøm. ok sagþo gærna vilia føra tøkeleka. þera renliues louan for guþ sialuan. þøn toko gærna mz þakkom baþen sændar viþ cristendom ok renliue. hon hæt pelagia. vigþ nunna vm siþe ok martir. han hæt dionisius. ok varþ þæs staz biscopor baþen halagh ok fulkumin ii trone
Siþan þær var kirkian ok cristnan fulcumnaþ. þa sigholde þe thomas ok abbanæs tel indie lanz [184:Bu] kunung. kunugen var fæghin þera como. ok fik thome dighart seluar tel bygning. ok for sialuar fiærran tel andra sinna landa: ok eigh atar før æn tu ar varo liþin. ok vndistoþ at han hafþe ængte annat bygkt. vtan kirkio ok kristnat folk ok giuit vt alt hans self i kerkio bygnig ok fatøko folke ¶ þa læt kunugen fanga þøm baþa tomam ok abbanæm. ok þær myrkast var insætia. ok gaf þera dom at þem skulde først fla liuandes ok siþan brænna ¶ Mæþan: þe sato i hæptom. do kungsens broþer som hæt gad. ok stoþ af døþ fiarþa daghen. ok þe wrþo alle rædde ok rymdo. þa øpte han æpte sinom broþar. Min broþer þæn man þu vilt læta fla. han ær kær ven ok mæar høgsta guz. ok guz ængla þiæna hanom ¶ þe leddo mik tel paradis. ok teþo mik. þæt ærlikast palacium nokot øgha ma se. som thomas havar bygkt mz þit gul ok siluar ok dyrom stenom. ok þæt ær þit vm þu vilt hans raþe lyþa. ælla vil iak þæt køpa. ok gialda þik ater sua mykit som þu fikt þøm goþa manne ¶ þa læt kunugen løsa þøm baþa tomam ok abbanem. ok fiol for føtar thome. thomas talar tel þera brøþra. {Dighara} [Dighra] naþe hauar guþ viþ iþar giort. ok visat iþar sin lønlek þing. þær for skulin ii gærna tro ihesu christo. ok varþa cristne ok døpas: þe toko viþ guz naþom. ok døptos baþe ok wrþo fulkumleka cristne
Enom manaþ siþan mz kunugs buþi. læt tomas calla saman alt landet. ok alt siukt folk for sik føra. [185:Bu] tomas las iui þøm siuko. ok com lius af himnom som lygne eldar. sua at alle rædos. ok baþæ hele ok siuke fiøllo niþar viþ iorþ. tel þæs tomas trøste þøm ok baþ þøm vrædda up standa. þy at guþ ær lius. þy kumbar han i liuse ¶ Alle stoþo vp skaþaløse. þe alle hele þit komo siuke. þær næst visaþe han ok lærþe himirikis up gang at tolf dygþa trapom. førsta trapo ær. at tro en vara sannan guþ. ok þo at huaro þre personas. faþer ok son ok þæn hælghanda. ok visa þøm þæt vara møghelekt mz naturlekom skælum ok exemplis: førsta exemplum hittes i siælenne ok hænna þrem trappom nimne ok minnas ok undarstanda ¶ Annat i vintræno som hauar {eet} þe þry. bol ok løf ok frukt ¶ þriþia ær manzens houuþ som eet hauar flere vit. baþe se ok høra ok þæfka. Annur himna trapo ær døpelse. þriþia kiøz bindoghe. af hor ok løskalæghe. ¶ fiærþa bindoghe þæssa hems tel giri ok pæniga ¶ fæmta bindoghe iviruætes luste tel mat ok øl siæta æru scriptamal (Siunda ær at ey bryta scriptamal) ¶ atunda giva fatøko folke ok væghfarandom Niiunda at lata vita huat guþ hauar buþit. ok fylghia ok fulkuma allan hans vilia. tiiunda at lata vita huat guþ hauar for buþit at see viþ vaþa ¶ ællepta at gøra got vinum ok ouinum. tolpta at giua huariom fult for møþo. ok gøma þæt nu ær sakt ¶ æpte þæssa prædican i samu stund ok staþ. cristnaþos ællevo þusand mæn utan barn ok quinno
[186:Bu] fiæþan for tomas tel indie land ostra. ok sken hans kømd vm alt rike mz kænnedom ok iartignom ¶ han gaf oghon enne blinde fru som hæt sinticem baþe tel himirikis lius ok værulz. Migdonia var hænna goþ vina. husfru carisii kunugs frænda ¶ hon sporþe sina vinu sinticem. huru hon mate fa se tomam ¶ sinticem ræþ hænne fara ii fatøk klæþe. ok finna sua han þær han prædicaþe fatøko folke ¶ Migdonia giorþe som hon ræþ. ok kom tel hans prædican goþom tima som han prædicaþe. huru fals ok flærþa fult ælt þætta hems lif. ok slippar þa hælzt af hænde. man vænte sik halda ¶ J prædican visaþe han fiurum skælum. at folk skal gærna høra guz orþ ¶ førsta þy at guz orþ æru andelek collerium. ok lysa blinda siala at sea. ok kænnas viþ sin skapara ¶ annur at guz orþ æru andelekar {løsn?} [kraft] som hana løse ok rensa af syndom ok lastom ¶ þriþia at guz orþ æru andek præstar som lækia siælenna sar. fiarþa þy at guz orþ æru sialenna føþa. som hænne giua ¶ himirikes lusta. Ok suasom siukar far ænga hialp af þem mati. han ætar eigh gærna. sua hialpa guz orþ þøm eigh. som þøm eigh høra mz goþvilia
[187:Bu] Migdonia tok viþ cristendom. ok vilde siþan eigh koma ii sins bonda siæng. vtan han wrþe cristen ¶ carisius bedes lof af kunugenom. ok satte tomam i mørko hus ¶ Migdonia gik tel mørko huset. ok baþ tomam for lata sik. at han mødes for hænna skuld ¶ tomas trøste hana. ok sagþe sik gærna þola harþa pino for guz skuld ¶ carisius baþ kunugen at drotnigen mate tala for sinne systor migdonie. at hon mate vænda hænna hugh fran cristno. Migdonia visaþe sua drotnigene guþlek orþ ok iartingne tome. at drotningen øpte þøm alla vara bansatta. som eigh troþo þolikum iartignom ok varþ cristen. þa kænde tomas folke sua at drotnigen hørþe. ælska kirkio. heþra præste ok søkia prædican.
Kunugen spurþe hui drotnigen var sua længe. drotnigen suarar. iak huxaþe mina systor vara dara. ok fan iak sannare at hon ær wrþen en þe visaste. ok lede mik tel þæn hælgha mannen tomam. han kænde mik sannan vægh æværþeleks lifs ok helso. ok alle æru þe dara eigh tro cristno ¶ kunugen kærþo for sinom frænda: iak vænte vænda þina kunu mz minne. nu hauar þin kuna sua vænt mina. at hon ær nu værre æn þin ¶ kunugen læt binda tomam vm [188:Bu] hændar. ok framleþa for sik. ok bøþ sua hanom vænda quinnona hugh atar tel sinna bøna. thomas prøuaþe mz þrem exemplis. at þæt var eigh skællekt. førsta exemplum tok han af kunuge. som vil haua rena þiænist. ok renfærþokt þienisto folk. ok æn mon hældar sua uilia guþ siæluar. som ær kunuga kunugar: huat skuld skal iak bæra þær fori. at iak prædica guþ eigh sua vilia som þu vilt: annur tu exempla tok han af torn ok kældo. ok sagþe hauar iak bygkt høght torn. þæt ær eigh skæl at iak brytar þæt atar niþar: iak hauar bygt a mins hærra iorþ æpte hans buþi. hauar iak samulund grauit goþan brun. huru ma iak han sialuar atar tæppa.
Kunugen læt koma brinnande iarn hællo. ok læt thomam standa barføtan a brænnanda iærne: þær brast up kald kælda. ok slækte iarnet: hær læt kunugen bal gøra i limoghne. ok casta tomam i brænnanda balet. ok þær liggia tel {anmæle} [amæle] ¶ Sua vart oghnen sual. at tomas gik ut menløs af hanom. þa bøþ kunugen tome. at dyrka þera guþ ok solenna bilæte. ok var þæt carisii raþ som sagþe sua ¶ vi gitum hanom ængte giort. mæþan hans guþ ær hanom [bliþer] vtan læt han veta uarom guþum heþar: þa varþar hans guþ hanom vreþar. ok lætar [honom] kænna þa pino vi at hanom førom ¶ tomas sagþe tel kunugen. ærlekare creatur æst þu æn nokot þæt bilæte ælla skript. þu hauar lætit gøra. ok hui æst þu sua bansatter. [189:Bu] at þu ueter ok lætar ueta guþlekan heþar þinom afguþum. ok handauærkom ok þinna manna. ok gløme þin sannan guþ ok þin skapara ¶ þu vænte som carisius sighar. at min guþ varþar mik vreþar. han skal varþa før þinom guþ vreþar. ¶ Jak vil veta heþar minom guþi. ok æn min guþ brytar eigh niþar þin guþ. þa vil iak ofra þinom guþi ¶ bristar þin guþ ok faldar niþar. þa tro a min guþ. kunugen vredes viþar. at han taþe iamn orþ viþar han. ok baþ han skyt falla a kne for bilætet
Tomas fiol a knæ ok saghþe sua a hebrezko male. iak heþrar ok þo eigh bilætet ¶ iak heþra ok eigh gullet. iak heþra sannan guþ ok eigh diæwlen. iak heþra min hærra ihesum christum. ok i hans namn biuþar iak þik leþe diawl i bilæteno bo. at þu bryt ok mal i miøl þætta bilætte. iam skyt som vax brindar i elde ¶ varþ gul at miøl. þa þutu afguþa præste som vlua. ok þera biskopar øp sik vilia hæmna sin guþ. ok slo mz kæsio goþan karl ginum liuet: þa vildo cristne mæn inne brænna biskop ok præste. kunugen siæluar ok carisius rymdo for bange ¶ cristne men røktaþo tome lik ok graf ærleka. ok bygdo kirkio ok aflades cristendome fra þem dagh i þem landom. tu hundraþa ok þrætighi arom æpte vars hærra døþ. flytos hans ben tel edissam. som før hæt rages medorum mæþ alexandri hialp [190:Bu] for alla sirie landa bøn. J þem staþ ma ængen heþen. eigh iuþe ængen cristna tro falsare liua. ok ængen valz ælla ranz hærra þriuas ¶ Siþan abbagarus þæs stas kunugar. fik bref af vars hærra hand skriuat: ok fra þem daghenom. æn staþren varþar bilagþar. læs nycristnat barn iui portenon vars hærra hand bref. ok iam skyt flyia fiianda ok giua friþ. for vars hærra bref dygþ skyld. ok sancti tome. ok hans hælgo doma. hans daghar ær fæm natom fori iula nat
[193:Bu] Sanctus iacobus son alphei. vars hærra moþor systor son. callas vars hærra broþe. þy at han var hanom manna likasta at ænnes laghum. sua at uant ær at kænna en for annan: ok for þy gaf iudas iuþom tekn. at þæn vare christus. han mintes viþ. þy at þe kændo eigh christum firi iacobum. sua varo þe like. vtan iudas kunne bætar skelia for daghleka saman varu ¶ Sua scriuar ok ingnacius tel sanctum iohannem ewangelistam. Gærna vil iak tel ierusalem fara mz þino loui. at seia þæn heþar værþogha iacobum. som ræt vis heter. at viþarnamne. sumi sigia varom hærra vara licastan. at ænlitis siþum ok limnaþe: som þe varen baþe tuilinga æpte allom licamans lit ok limalaghum ¶ ok sigar folket at sua ær. som iak se varn hærra sialvan. æn [194:Bu] iak se iacobum sua lican. ¶ han callas ok vars hærra broþer. þy. at þera møþar varo systar. ok þe hælga script calla {næ} [nær] skylda mæn brøþar. ok bar þøm sua skyldskapar saman. at iosep vars hærra folstar faþer. ok cleofas varo brøþar. ok þæn sami cleofas var {…} [faþir] iacobi. ok stiufaþir varra fru ¶ han callas ok vars hærra broþer. for þy. at han lifþe hælghastom lifnaþ af allom appostolis. han callas ok mindre iacobus. þy at ¶ var hærra {han} tok hans syslunga iacobum zebedei før i sit værþskap æn han. ok þo ær iacobus alphee ældre. æn iacobus zebedei son. sua som æn ær [sidher] mæþ clostarmannom. at þe haua mere røst at raþa. som før como. æn þo at huaro. at þe sen ældre ok iamfolcomne at dygh ok viti ¶ han hete ok iacobus rætvis for hans hælagha limnat ok dygþa fullan
Sanctus ieronimus scriuar af huar han gik þa þrængdes folk coma nær hans klæþa fald ¶ egisippus vis mæstare som var nær appostolorum tima. skriuar sua af hanom ¶ Jacobus af allom ræt uis callaþar: tok viþar at raþa ok styra ierusalem kirkiu. ok haldar æn viþ aldar fra vars hærra daghum. ok tel varra dagha. hælaghar af moþor liue ¶ han drak aldre vin ælla nokon druken dryk. ok aldre at han kiøt mat. ok aldre com harkniuar ælla sax iui hans [195:Bu] howþ. aldre oleum viþ hans licama ælla linklæþe. ok aldre com han i løgh ælla i bastouo. tel þæs hafþe han a knæ fallet i sinom bønom. at þolika varo hans knæskali som hans hæla. þy callaþo mæn han rætuisan ok folks faþer ok lanz værn. hanom enom af allom appostolis var louat af iuþa væghna. in ganga i guz mønstar: þær ensamen iuþa biscopar ær in louat. þæt heter sancta sanctorum.
Han sigs haua saght førsto mæsso æpte varn hærra sialuan. þy at alle apostoli læto hanom þæn heþar for hans hælgho lifnaþ ¶ Huarn dagh æpte varn hærra. vigþo alle appostoli varns hærrs licama. ok nøto sialue ok gauo cristno folke. æn førsto høghtiþes mæssa. mz ærkebiscops ælla paua bonaþ. sagþe iacobus i ierusalem. ok petrus i antiochioa. ok marcus euangelista i alexandria ¶ ok for þy hete þera þrigia staþa biscopar. heþars namne patriarche. han gømde mødoms renliue æ mæn han lifþe. sua som sanctus ieronimus scriuar: ok þæn tima var hærra var døþar. þa suor sanctus iacobus sik aldre æta ælla drika før. æn var hærra stoþe up af døþ: ok paska dagh teþes hanom var hærra mz flerom. ok baþ sætia borþ ok vighia þær sin hælgha licama. ok gaf iacobo ok sagþe sua æt nu iacobe. þy at iugfruna son ær up af døþa staden
[196:Bu] Niiunda are hans biscops dømes. þær alle apostoli varo saman comne vm pasca i ierusalem. ok iacobus spurþe huat naþom ælla iartigne. guþ hafþe giort mz þøm. þa lysto appostoli guz iartigne for folkeno. huar af þy lande han hafþe prædicat ok varit. alle baþe iacobus ok þe alle. þe siax dagha: siatta daghen þa iacobus stoþ høght iui folkeno. ok prædicaþe for caipha iuþa biscope. ok flerom iuþom. ok andre appostoli varo nær. ok folket villde þa gærna taka viþ cristendom. com en galin iuþe diæfla fuldar ok øpte ¶ æþla mæn israel slakt. lætin eigh {forgærninga} [gærniga] mæn ok cloca coclara. gøra iþar af guþa. ok lop vpp þar iacobus stoþ ok castaþe viþ iorþ ok brøt ¶ hans ben. ok haltaþe mæn han lifþe: ok com sua dighart bangh af enom galnom iuþa. at flæste iuþa wrþo galne. som þær før varo. ok vildo tørua tel døþ mz stenom alla appostolos. þætta timde a siætta are siþan var hærra for tel himna
[197:Bu] I þrætiugunda are sancti iacobi biscops døme. siþan iuþa sagho at þe gato ængte men paulo giort. þy at han appelleraþe tel kunugen vndan þera dom. þa vændo þe al æmne at hæmna iui sanctum iacobum. som þa var ensamen appostolus i ierusalem: ok sva scriuar egisippus. iuþa como mz gyru raþe tel iacobum. ok sagþo sua. vi biþiom þik at þu løs þe villo folk ær i comit. þy at baþe vi ok alt folket bærom þik vitne. at þu æst som þu hete baþe rættar ok rætuis. ok alle viliom vi lyþa þino raþe ¶ þe leddo han tel guz mønstar ok satto han høgt a mæstara stol ok øpto høght ok sagþo ¶ Manna rætuisaste som vi ærum alle skyldoghe at lyþa. folket far alt vilt siþan ihesus var corsfæstar. sigh os af hanom þina sannind ¶ Jacobus suarar iam høght som þe spurþo ¶ huat skal iak iþar annat svara af guz syny. vtan han sitar høght ii himnom a høghoro hans høghsta valz ¶ cristne mæn glados ok hørþo þæt gærna ¶ Juþa ok hælzt þe førsto. ok þe visasto. læto sik þæt dighart angra. at þe læto sik tel hans vitne. giorþo sik raþ fara vp tel hans. ok casta viþ iorþ sua at huart ben ma brista ¶ at [jngen] dyrues at tala sua mer a þem stole. ok øpto alle iam skyt som enom munne. hør: hør: rætuis maþar fal vildar: ok foro tel hans up som han stoþ ok [198:Bu] castaþo viþ iorþ. ok tøruþo han mæþ stenom. ok øpto dræpom iacob rætuisan. eigh at eno gato han dræpit vtan giorþo ey han vreþan. þa baþ han bæzt for þøm hanom giorþe værst: ok sagþe. min hærra forlat þøm. þy at þe uita eigh huat þe gøra ¶ En goþar iuþa præstar rætuis ok af {rab?} rætuisom {æt} vt comin. ræþas {…} [gud]. han hørþe hans orþ ok øpte. vændom atar at casta rætuisan man. som æn biþar for os som illa gørum uiþ han. þa lop en iuþe mz enne klæþa stang. ok slo sunder houoþet iacobi. sua at vt lop hærnen ok do i sama staþ ok stund. fyra ara ok fæmtighi æpte vars hærra døþ ¶ folket vilde hæmna hans døþ. æn iuþa rymdo vndan þem. þy sinne. tel guþ gaf harþare hæmd iuþom. som iosephus scriuar. ok {finna} [finnaz] ma frammer i þæsse bok mz guz naþom: þær vespasiani dagha ok dygþe scriuas ¶ Cristet folk iorþaþe iacobum viþ guz mønstar. i ierusalem
[199:Bu] Philipus prædicaþe tiughu ar i sithia. som nu callar suerike. fra østarlandom ok tel ørasund ¶ heþne gripu han vm siþe ok drogho tel mønstar i opsalom. ok cuskaþo han tel at ofra marti som suæiar calla oþen. ¶ En draki com braþleca vndan iorþenne ok drap af guþa præsts son. som þiænaþe tel altara. ok tua lanz hærra som læto sina suena dragha philipum. ok giorþe væþret sua siukt at alt folket fik fula sot ¶ philipus sagþe tel þera. þær tel at siuke bøtar fa ok døþe lif. bryten niþar af guþen ok resen vp cors þær þæt stoþ: alle øpto þe siuke varo ¶ Gør at vi varþom hele þa sculum vi han sanneleka niþ bryta. philipus bøþ dracanom bort flyia tel øþe marca: ok ængo folke mer skaþa gøra. ænghen sa þæn draka siþan fra þøm dagh ¶ philipus gaf þær næst allom siucom helso. ok þøm baþom lif som drakin drap. ok cristnaþe alt þæt land ok rike. ok dualdes þær siþan eet ar: vm kring. ok fæste trona mz prædican ¶ sueia worþo opta cristne. ok opta castaþo þe cristno sua som prøua gæsta gotorum
[200:Bu] Philipus for af suerike ok tel asiam som byrriar ii ryzalande. som þa callaþos galathe. ok fan þær cristno for sik: vænda tel villo: hebionitarum som nekaþo christum haua sannan licama. vtan synas licamlican som skuga. þæssa villo ok vantro slykte philipus ok com þem atar tel cristendom ¶ phipus hafþe tua døtar halagha iugfru. þa como mykit folk tel cristna tro. philipus var firi spa sins døz. ok læt calla saman siu daghum før. biscopa ok præste ok fæste þera tro: ok trøste: siþan com guz ouen: ok trona: ok corsfæsto han: þy at han prædicaþe corsfæstan guþ: þær iorþaþes han: ok tua [hans] døttar. annur venstra vægh ok annur høghra vægh viþar han ¶ helena constantini moþer førþe hans ben tel treuer i þysco lande. som þe ligia æn mz sancto mathia
[203:Bu] Barþolomeus com tel indie land. som næst ær værulz ænda: ok var som pilagrim i eno afguþa mønstre: afguþet calla mæn astarot ¶ J þem afguþa stoke boþe en diæwl. som mykit siuk folk sote tel. ok fik þær bøtar. eigh þær mz. at han lækte þem. ælla gaf þem helso. vtan han møde þem først ok qualde: ok siþan þe como tel hans mønstar. þa vænde han atar af þera qualum. ok fingo þær mz bøtar ¶ han qualde þem eigh længar. ok com þem þær mz i villo. at þe vænto han vara guþ. ok giua siukom helso ¶ Engen fik annar bøtar af hanom. vtan þen før var siukar af hanom: ok hans qualum. vm þæn tima. var fult afguþa mønstar. mz siuko folke. ok fik ængen bøtar ok [ey] præstar ansvar. som þe varo vani. af þem diafle fa
[204:Bu] fie sændo tel annan staþ þær næst. som annar afguþa diæwl boþe. ok leta anzsvar. hui þera guþ var sua vreþar at han vilde huarte tala. ælla bøta nokrom ¶ berit suarar. ok sagþe þera guþ. vara sua bunden mz elde. at han gitar eigh draghit andan. ok eigh þora tala. siþan bartholomeus com þar ¶ þe spurþo huat manne. þæn bartholomeus vare. han svara þem ¶ han ær ven alzualdox guz. ok ær hær cumin a hans vægna. at niþra alla indye lanz guþa. þe baþo berit. visa sik nokot hans mærke. at þe mato kænna ok finna. berit suarar: hans har ær suart ok karot. han hauar liusan hy: ok breþ øghon: iamna nesa: sit skiæg mz fam harom: røstan vaxt: ok iamnan: ok huitan tabarþ: ok mantol saman sømaþan mz belz listom a sax ok tiugu arom sørghas aldre hans klæþe. ælla slitna ¶ hundraþa knæ fal gør han vm dagh. ok hundraþa vm nat ¶ Guz ængel gangar mz hanom. ok gør hanom sva mycla glæþi. at han aldre þrøtes. hungra ælla þørste ¶ han hauar sama hugh ok hy. o hiarta ok anlite æ glaþar ok bliþar. han ær firispa. ok vet alt. ok vndistar alla tungor ok talar ¶ ok nu vet han væl. huat iak talar viþ iþar. væl finnen i han. æn han sialvar vil. ok eigh vtan han uil sik sialuar teia. biþin han þa i han finnen. eigh hit coma. at han gøre sua mik. som han giorþe iþrom guþi astarot minon cumpane
[205:Bu] fie letaþo hema tua dagha. ok funno eigh. før a þriþia daghen. diauulen øpte v ens salogs manz munne: som innan qualdes af diaflenom ¶ Guz apostole bartholomee. þina bøne brænna mik innan. bartholomeus baþ han þighia. ok þæþan fara. ok fik þæn man iam skyt bøtar: ok frælse af illom gæste. þæsse tiþande como for polemium. indye lanz kunung ¶ han sænde hanom buþ. baþ han kuma tel sin. ok bøta sinne dottor. som var brutfælingar. bartholomeus han com. ok þær han sa hana ligia i bandom. þy at [hon] bet {alt} [a] slæt alt þæt hon naþe tel. þa bøþ han læta hana løsa ¶ þiænisto suena som hana gømdo. sagþo sik eigh [tora] nær hænæ coma ¶ bartholomeus sagþe tel þem ¶ iak haldar þæn diæwl i minne hand. som hana qualde. ok øpte i rædens æn. at lata ena mø løsa ¶ jam skyt hon varþ løs af bandom. þa varþ hon løs af diæflom. ok væl vitande ¶ þær næst viste ængen androm visa. huart bartholomeus var cvmin. kunugen læt lassa gul ok self iui vlualda ok fara ok leta barþolomeum. ok føra hanom mæþ þakom. þe foro ok atar como ok funno huarce han. ælla nokon spurdagha af hanom
Annars dax arla. com bartholomeus i talan mz kunugenom. þær han var ensambar luktum durum. ok [206:Bu] sagþe tel kunugen. hui læst þu leta allan gar dagh. mæþ gul ok self ok dyrom stenom ¶ þolik present høre æke mik: vtan þøm þænna hem ælska ¶ jak akta ængte iorþrikes þing. ængte kiøtlek. ælla likamlekt ¶ þa burþe sanctus bartholomeus sina prædican. fori kunuge a þy. huru guz son løste mankøn af diæflenom ¶ Sømeleka. vældeleka. vitarleka ok rætuisleka ¶ Sømeleka for þy. at sua som adam var skapaþar. af þe iorþ. som aldre var pløgþ. brøt guz buþ orþ. ok bant os mz bruti sino. vndi diæuulen: sva fødes guz son mz mandom. af menløse mø. ok o. spiællaþe mø. ok bøte var brut. ok lede os løsa ok frælsa fra diæulenom. vældeleka. þy at han niþra hans vald mæþ sino valde ok iartignom. þy at sua som þæn kunugar ælla valz hærra. annars land vil vinna vndi sik. visa sina suena ok makt. casta niþar hans mærke {ok} fanur ok baner. ok rese þær up sin mærke ok sighar tekn. sua sænde var hærra mz guþleko valde sina prædicara. løsa ok binda. ok hans iartigne. resa ok afla cors ok kirkio ¶ Viterleka mz sinne list. var hærra dref atar diæuulen mz sinne list. diæwlsens list var þætta. at han lede christum tel økna at fasta ok fresta. ok vedde han som fughalare fughel. þy at han gat eigh prøuat han hugra. þa viste han væl at han vare sandar guþ: ok hafþe hældar hindrat iuþa fra. æn tel hans døþ. þy at han viste sik þær mz mista vald iuir væruldena. æn prøuaþe han hungar mæþ hanom. þa vænte han ængte han vara. vtan cranka mæniskio. ok sik gita kumit han tel synd mz frestnigom. som han kom adam førsta man. æn christus uar clokare æn han. læt sik hungra. ok uek eig fori hans iartignom ok frestnigom [207:Bu] ¶ han frelste os af hanom mz ræt. þy at sua som diæwlen vm stride førsta man mz ato. sua vm stridde guz son diawlen fastande.
Siþan sagþe bartholomeus tel kunugen. vilt þu taka viþ cristendom ok døpas. þa vil iak leþa þin guþ bunden iarnon. for þin øghon ¶ annan dagh. þa afguþa præste [thente] þera afguþi. for kunugs palacio. þa øpte diæwlen v bilætteno. ok baþ vsla mæn atar vænda. æn þe vildo eigh vær fara æn han sialuar ¶ ok sagþe sik vara bunden i elde. af ihesu christi ænglom. som iuþa corsfæsto. ok uænte æn haldas i døscens handom. os sannas annat sagþe diæwlen. þy at þæn sami ihesus valdførde vara drotning helena: ok læste mz eldez bandom varn mæstara helena husbonda. þa castaþo mæn stora linor vm afguþa stok: ok vildo dragha viþ iorþ. ok gato eigh rørt þy sinne: ok siþar af staþ ført: bartholomeus bøþ diæflenom af guz væghna. ok gik þaghar vt af bilæteno. ok brøt viþ iorþ sit eighet hærbærghe. ok huart þæt af guþa bilætte. vm kring var mønstren
Bartholomeus vigþe þæt sama mønstar guþi. som før uar diæfla. ok diæwlum ryma fiærren fra manna bygdom. þa com guz ængel flyghande. ok fæste cors [208:Bu] fiura vægna a. mønstrens vægiom. mz sinom fingrom. ok sagþe sua a guz vægna ¶ Sua som iak giorþe iþar alla hela. hær laghen siuke. sua gør iak þætta hus hælaghat. ok rent af diæfla sør ok inuaru ¶ þo skal iak iþar lata seia. þæn fula gæst. før æn han fly. at i maghen prøua hulikom i þiænten ¶ Egh skulin i ræþas for hans syn: vtan gørin þolikt tekn for iþþro ænne. som i saghen mik gøra a kerkio vægiom. þa teþes þøm en leþar i blamans like. suartare æn cul. ok hafþe horn i ænne. ok sit skæg var tel fota. lughande øghon. ok flughu gnisto af þøm. som af eldaþo iarne. hans mundar lughaþe. ok røk som brænnesten ¶ hans hændar lagho bundna a bak. lughande bandom ¶ þa sagþe guz ængel tel diæuulen. for þy. at þu lydde bartholomei buþi. ok brøst niþar þit eighet hus. þy løse iak þin band. ok far þit som bartholomeus bøþ. þit ængen mænniskia bor. ok uar þær tel doma dagh. þa foro þe huar sin vægh þæþan i folks asyn: guz ængel tel himna. ok diæwlen þit hanom var buþit. vslande sik
Kunugen ok drotnigen ok hans barn ok folk. varþ alt cristet. ok varþ kunugen sua fulkumin i guz þiænist. at han viþar sagþe rike. ok varþ bartholomei kænne suen. ok følgþe hanom. afguþa præste ok biscopa. foro tel astragem kunug polimii broþor. ok kærþo iui bartholomeum: at þera guþa varo fordæruaþe. [209:Bu] ok polemius vændar fra viti. ok þe vt castaþe af heþar ok æro. astriages sænde þusanda mæn. ok læt fanga bartholomeum. ok for sik føra. ok spurþe. hui han vænde hans broþor fra viti ¶ bartholomeus suarar ¶ iak vænde þin broþor tel ræt samvit. som før var avita ok vildar. som þu æst æn sialuar ¶ astriages sagþe tel bartholomeem. sua som þu vænde min broþor. fra sinom guþi. sua skal iak þik vænda fra þinom guþi. bartholomeus suarar: iak læt binda þins broþors guþ: ok læt iak han nøþoghan bryta niþar sit eighet hus. ¶ Gitar þu egh sua giort viþar min guþ. þa vil iak sua gøra viþ þin guþ. ok tro siþan bætar minom guþ æn þinom ¶ Mæþan bartholomeus talaþe viþ kunugen. fik han buþ at baldach hans guþ. la viþ iorþ. ok malin i muld: kunugen slet af sik pæl. som han var klædar mz. ok ref sit har af høfþe. i harme. ok læt bartholomeum sla mz stangom. ok þær næst huþ fla af hans limum mz kniuom. ¶ j samu stund drapo diæfla astriagem kunung. ok alla afguþa biscopa. ok polemius kunugar varþ guz biscopar. ok lifþe biscopar tiughu ar. ok do dygþafuldar i guz friþi
Sanctus þeodorus sighar ok skriuar. af sancto bartholomeo. at han prædicaþe først i indye lande. ok vende þe læst sanctus matheus skrivar af hebrezko. [210:Bu] tel indye lans kunungh. ok sighar at han do siþan cors fæstar: som sanctus petrus i mæsta staþ armenie rikes. som heter albana. ok var þæt høght iartigne. ok dyrt martirium. at liua sua længe. siþan han var flaghin. ok hittes þæt skrivat. at han do eigh a corseno før æn han varþ halshugen
Heþne mæn sagho guz iartigne. mang gøras iui hans benom. ok vildo eigh þola þem i sino lande. vtan lagþo i i blykisto. ok kastaþo vt i haf: ok vænto þær mz skula sænkia. blykistan fløt: ok sighelde som guþ styrþe [210:Bil] jfuer jorsala haff

[---]

[Bil] J thera daghum waru fulkomna [395:Bu] iamn þusand ar fra førsto bygning romara borgh ok hiøldo romara þær for dighart hof ok høghtiþ miok dyra þre dagha mæþ dighre glæþi ¶ vn philipus varþ sua harþlyndar i scaplynde at ængen mz lek ælla nokrom latom comit at le þæsse tue kunuga giorþo først klærka ok kirkio rika ok gauo kirkiom gul ok gørsema flæst alt crononanna ligianda fæ decius en heþen hærra for ræþ þøm baþa tel døþ ok drapos baþe faþeren i rom ok sonen i verona
[396:Bu] Decius cclii are var rømscar kunugar tu ar fiura manaþa han var umal mal ildar han bar hat viþ fatøkt folk han uar siunde som qualde þe hælgho kirkio. han var væl før riddare fødar af hungari dræpin i striþ
Cornelius rømscar son iusticii cclii are vars hærra sat i sancti petri staþ ok stol þry ar tua manaþa tiio dagha han gaf præstom lof at suæria sannind i nøþ æn þe velia han førþe sanctorum petri ok pauli ben af staþ for sancte lucie skuld cornelius þolde døþ for trona af decio
[397:Bu] Gallus ok volusianus cclv varo rømske kunuga tu ar tua manaþa gallus do af of ato vm þæn tima var ciprianus biscopar af cartagine mær mæstare ok prædicare
Lucius rømskar son porfirii sat i sancti petri staþ ok stol þri ar þre manaþa þre dagha han scipaþe at huar biscopar scal haua tua præste ok þre diækna þa han prædica for vitne skuld at falsara maghen eigh vænda hans orþ tel villo han for sændes først for trone ok siþan þolde han døþ af valeriano kunugi.
[398:Bu] Stephanus. Rømskar. son iuliani cclvii are sat i sancti petri staþ ok stol fiugur ar tua manaþa fæmtan dagha han scipaþ præstom ok diaknom eigh klæþas ¶ vighþom klæþom vtan i sinom æbites tima ¶ Siþan vænde han dighart heþet folk tel cristendom ok iorþaþe mæþ heþar mangha martires ¶ þa læto gallus ok valerianus hans leta ok dragha tel martires mønstar at ofra diæulom ¶ Stephanus baþ varn hærra ok fiøl afguþa mønstar viþ iorþ ok þe heþno rymdo rædde vdan ¶ valerianus sænde flere ridara ok funno stephanum sighia mæsso ok drapo han þær vræddan æp varn hærra takin
[401:Bu] Valerianus ok galienus hans son cclvi are vars hærra varo rømske kunuga fæmtan ar ¶ han van atar vndi rom gøtland ok grekland ok øde macedoniam ok asiam han tapaþe sighar þær han stride viþ persie kunung ok varþ fangen vnd skændelekan þrældom allan sin aldar ¶ han laghþe sit hals ben viþ iorþ vndi persie kunungs fot huarn tma kunugen stegh a hæstbak. Valerianus var harþar ok grymbar cristno folke ok mykit hælagt bloþ læt han vt giuta ¶ Galienus var først spaklatoghar man ok vm siþe ok guþi for gangen tel aurelius hærtoghe drap han mz suikum ¶ Galienus hæt andro namne decius dighar guz ouen ok cristna kirkio
[402:Bu] Vm þæn tima gripus tue vnge suena ok pintos for trona som flere ¶ annan þera drøpto þe heþno allan mæþ hunagh ok laghþo nakin for sarbetta flugur ok maþka þa solen sken hetast ¶ annan laghþo þe ok nakin bundnan i bløtasto siæng þær flughu sungo i søtaste lukt viþ rinnande vatn þær alscons blomstar væxste ok læto coma tel hans ensamna mø diærua tel odygh at fresta mz listom ok fulom latom hans licama tel [402:Bil] vloflikan lusta.

[---]

[Bil] Laurencius øpte røscer mz gudz trøst herra ihesu christe sandher gudh miskunna [414:Bu] mik þinom manne. iak neka þik eigh þær iak bær sculd ok vite for þik spurþar ok fraghaþar. viþargangar iak þik min hærra ¶ decius monde galin af harme varþa. ok sagþe þu døve pino mæþ truldom. æn andeleka sculu þæ sarleca bita ¶ þæt vili allæ guþa. at þu scalt alla pino fresta tel nokor bitar. æn þu vilt eigh guþum ofra. ok læt gisla vmata længe. tel laurencius øpte ok baþ varn hærra taka sina siæl tel sin
Røst af himnom suarar. sua at decius hørþe ok saghþe. laurencii þik standar en harþ striþ æpte. ok faghar sighar ¶ decius øpte af harme. høren romura at diæfla tala tel hans. ok trøsta gen guþum. ok læt bæria han længe ¶ laurencius þakaþe guþi. ok lo þær han la. ok baþ væl for illom ¶ en riddare romanus at namne. øpte tel laurencium. iak se en vænastan ionkara. standa for þik. ok stryca þin sar mæþ linno klæþe. iak beþes cristen varþa. ok duæl eigh at cristna mik ¶ decius øpte af harme tel valerianum ¶ Mik ræþe at þænne diæwls man. wm striþer os alla mz truldom. ok læt han insætia i ypoliti gømo. þær com riddar romanus ok bar siæluar vaz æmbar. ok fiøl for føtar laurencii. ok baþ sik døpa
[415:Bu] Decius saghþe tel laurencium. ok spurþe huar kirkionna goz: ok gul uar. ok þa laurencius vilde hanom ængte andsuara. ælla rækning gøra. gaf decius han i vald valeriano. rømscom borghamæstara. ok kusca han mæþ pino. tel viþargango ligianda goz. valerianus fik han i hændar enom foghata hæt ypolitus
Ypolitus fik buþ af valeriano. læta laurencium for dom. laurencius ok ypolitus foro fæghne. ok fik laurencius þrigia dagha frest vndir ypoliti louan ¶ laurencius liþughar vorþen. gaf gul ok elf i guz namn. ok giorþe alt som før ær scrivat i sama ystoria
En ridare som hæt romanus tok ok viþ cristendom. som ok var før saght ¶ decius fik þæt spøria. ok læt romanum bæria ok halshuga vm siþe: þy at han øpte sik vara cristen man. þæ samu nat. ledes laurencius atar før decium. ypolitus græt ok vilde sik þa openbara siælvar. ok øpte sik vara cristen. laurencius baþ han biþa. ok hylia cristnona i sino hiarta. tel han vurþe callaþar. alscons pino andbuþ baros fram som før før decium ¶ decius saghþe tel laurencium. væl huat þu uilt hældar ofra guþum. ælla scal al þæsse nat tæras i þinom pinom. laurencius suarar. min nat hauar ængte [416:Bu] mørk. vtan. al þing scina i liuse ¶ decius bøþ fram bæra iærnsiæng. ok lægia laurencium {hin stora ok starka} at huila sik. þaghar varþ laurencius afklædar. ok up iui ristena þandar. ok eldar vndi tændar han ouan {a} mæþ iarn grepom þrængdar. laurencius saghþe tel valerianum. vndistat vsal. at þin eldar gør mik suala. ok þik sialuom æuinnelekan bruna. þy at var hærra vet væl. at iak nekar eigh hans namn. þær iak bær sculd for hans saki. spurþar ok frestaþar. viþargangar iak ihesum christum. ok stektar þaka iak ok giuar guþi lof. laurencius tala tel decium. leiande ok bliþo ænlite ¶ Se usal annan vægh hauar þu nu stekt. vænt braþena ok æt þæn del nu ær stektar ¶ Guþ sialuar iak þaka þik. at iak ær værþoghar. at inganga at þinom lucum. ok gaf guþi sin anda sua talande ¶ decius skæmdes mz valeriano. ok gik hem fra likeno. som þæt la æpte a gløþom ¶ ypolitus grep liket arla. ok læt iustinum præst iorþa mz heþar. som væl var vært ¶ cristet folk fastaþe þry dygn. iui hans graf gratande
Scriuar sanctus gregorius turonus. at en præstar vilde bøta þæt af fat (war) sancti laurencii kirkio. ok þa en biælke uar of skambar. sua at eigh rækte þuart iui vægia motet. þa baþ præstren (laurencium) miscunna sinom fatøkdom. sua som han forþom varkunnaþe. [417:Bu] þa han scipte kirkionna goz mællan þera. ok i samu stund vaxte bialken sua langar. at han var fulæmna ok æn iui. sua at af sculde huga ¶ af huget læt præstren sundar scæra i sma stykke ok lagia viþ alscona siukdom. ok bøtes mangom
Scriuar sanctus gregorius paue. at en præstar som hæt sanctolus. vilde ok up resa ok rætta sancti laurencii kirkio. som longobardi brændo. ok leghþe tel maga gærniges mæn. ¶ vm en dagh brast hanom brøþ tel þerra føþo ok þær han var a sinom bønom tel guþ ok sanctum laurencium. ok bedes brøþ. þa teþes hanom i ogne en levar. þo eigh mere æn uinnas matte þrem mannom at male. ok þo sua dryghan ok mactoghan. at han war allom gærniges mannom. tuo dagha tel fulla føþo
En calcar af cristallo var i sancti laurencii kirkio i melan. ok fiøl en hælgha dagh v diaknens handom. ok brast sundar i sma styke ¶ diæknen græt ok illa læt. ok las þa saman al stykken. ok laghþe iui altara sancti laurencii. ok baþ han varþa sik naþoghan i samu stund stoþ calkren hel a altareno
[418:Bu] En nunna som hæt sabina. renfærþogh vm allan sin limnaþ. vtan miok orþom ok besk i tungo. do ok iorþaþes i sancti laurencii kirkio ¶ diæfla scaro hænna licama sundar i tu styke. for sancti laurencii altara. þa folk com arla tel kirkio. þa la annar loteren af hænna licama hel ok o spiællaþar. ok annar uar brændar ok suiþin.
En domare var i rom stephan at namne. han tok gerna ok uænde doma ¶ han tok mz vrætto þry hus af sancti laurencii kirkio. ok en þre sancte agnetis. ok egnaþe ranet ¶ han do ok varþ draghin for guz dom ¶ Sanctus laurencius vreþ hans arm. sua at sarleka værkte for uarom hærra ¶ Sancta agnes sa ok vreþom øghom tel hans. ok vænde sit ænlite fra hanom ¶ Guþ gaf sialuar þænna dom. þy at han egnaþe annars ok salde gærn at gauom. þy scal han i iude mins for raþara værþscapi uara ¶ en hælaghar man sanctus: progectus. som stephanus domare mæþan han lifþe hafþe værþoghan hauat. baþ sanctum laurencium ok agnetam uara naþogh hanom ¶ laurencius ok agnes ok proiectus. mæþ [419:Bu] varra fru naþom ok hialp. fingo hanom mæ bøn lifs naþe at limna. ok liua þrætighi dagha. ok bøta sin brut mz rætte script ¶ var fru bøþ hanom særleca læsa daghleca. mæþan han lifþ en saltara salm. som byrias beati inmaculati in uia ¶ þa sialen com atar tel licaman. þa teþos hans limi sua suiþne. som þe a barenne varo brænde. ok þæs bruna mærke. bar hans armbar. æ mz han lifþe ¶ han galt atar alt þæt han hafþe fanget mz orætto. ok bøte sin brut mz script. ok do tel himerikis þrætiughunda daghen.
Henrich kesare ok raþegund kesarinna. boþo saman i renliues hionalagh. ok gømdo guþleca sin mødom lønleca ¶ kesaren mistroþe hænne vm þæ. vm en riddara. ok dømde hænne skærsla at troþa fæm fota brænnande iarn hal ¶ þa raþegud stegh a førsto iærn ¶ brænnande. þa øpte hon ihesu christe som væl vest at iak ær skær mø. baþe for hinriche ok huariom androm manne. hiælp mik. kesaren skæmdes ok gaf kesarinno pust uiþ ænne i samu stund com røst af himnom ¶ goþ mø þik hiælpar mø maria. troþ oræd. ok sua menløs som hon mø var. vt iui alla iarn halla ¶ þæn tima kesar hinrich do. þa teþos. siax þusand ok siax hundraþ. ok fiuritighi ok siax diæfla. enom ærmita hælaghom ¶ ærmiten spurþe þæn siþarst com at. huat aruuþe þe uaro sua mange [420:Bu] ut cumne ¶ han suarar þøm vara u sænda. tel utfært hinrichs kesara. at prøua huat ræt þøm bare tel hans sial. ærmiten manaþe han a guz vægna. atar coma siþan þæt uare prøuat. ok sighia sik sannind. han com som han uar manaþar. ok saghþe vi gatom ængte fræmt. þy at þæn tima annan vægh uaghena lagþo goþgærnigana. ok annan vægh hans synde. ok særleca at han vitte sina husfru osanna sak. þa com þæn stekte laurencius. ok kastaþe ena gul gryto annan vægh i uaghena. ok siþan vogho mer goþgærningana ¶ þa varþ iak ureþar. ok grep iak annan vægh grytona. ok brøt iak af annat ørat ¶ kesar hinrik hafþe giuit en calc af gul. sua storan tel sancti laurencii kirkio. at han lyptes up mz tuem gul ørom. ok þæn calken callaþe diæuulen gul gryto. þætta mal prouaþes ok hittes. at a. þem dagh ok stund do kesar hinrek. som ørat var burit af calkenom i eno sancti laurencii clostre. fiærran fra þem staþ kesaren do.
[421:Bu] Sanctus ypolitus siþan han iorþaþe sanctum laurencium. ok sattes tel borþ i sit eighet hus. ok læt al taka var hærra licama. af iustini præst handom ¶ siþan sattes han tel borþ: ok før æn han tok nær mat. þa como decii kesara mæn. ok toko han fran borþe. ok førþo for sin hærra ¶ decius tala te ypolitum mæþ spot. ok spurþe æn han uare ok uændar tel villo. mæþan han iorþaþe sancti laurencii lik ¶ ypolitus suaraþe. sik þæt haua giort som rættan cristen man. ok eigh fra vændan tel nokra villo ¶ decius øpte som han var galin. ok bøþ gripa ypolitum. ok sla hans tændar sundar mæþ stenom. ypolitus suarar sik eigh af clædan. þy at cristen tro ok guþleka dygþe. clæþa bæst siælena ¶ decius bøþ hanom ofra guþum. ælla mista liuet som laurencius miste ¶ ypolitus saghþe sik sælan vara. æn han uare værþoghar. at þola martirium som laurencius þolde. ok saghþe decium o værþoghan vara. at næmna laurencium fullo namne. þa læt [422:Bu] decius riua saghum svndar kiøt af hans benom. mæþ iarn cambom: ok ypolitus øpte hiøght vtan uenan mæþ myclom røsclek. sik vara cristen. ok forsmaþe alla hans pinor. decius læt han atar clæþa mæþ ridara clæþom. ok bøþ hanom atar venscap. ok riddarlekan heþar. æn han uilde hans raþe lyþa. ypolitus suarar sik vara guz riddara. ok eigh annars mot hanom ¶ decius fik han i hændar valeriano. rømscom borghamæstara. at cusca han tel af guþa ofar ok gaf hanom alt hans goz ¶ valerianus fik vita. at alt hans folk ok varþnaþar. var tel cristendom ganget. ok læt þøm al for sik føra. ok tel afguþa offar cusca. folstor moþer ypoliti. som hæt concordia. suarar først for alla þøm. at þe vildo hældar dø. mz sinom hærra ærleca: æn oærleca liua. valerianus læt hana sua længe mæþ stangom bæria. tel hon gaf vp sin anda. ypolitus þakaþe guþi. at han sa hænna ænda faghran. ok trøste sina mæn ok varþnaþ. tel martirium. mz faghre fortalan. valerianus læt þøm alla hals huga. for hans øghom. ok ypoliti fotom. ok ypoliti føtar læt han binda [422:Bil] widh otama hæsta:

[---]

[Bil] Wakta thik at thu mødh enkte thit hiærta ther wm/ at thu [489:Bu] þol genuærþo þins lifs ælla þins goz for guzs sculd: guþ frestar þin ok svikar þik eigh: scyt giuar han þik hughnaþ for genværþo ¶ lysteleck lius for nata mørk: varma æpte frost. skært væþar æpte mulit: lunct væþar æpte storm ¶ trøste þik ihesus biþ for mik ¶ anastasia møddes æn sua vm siþe af svylt at hon scref atar tel crisogonum goþa guz quæþio ¶ Nu liþar: at licamans lifs ænda. mins min. i. þinom bønom at han taki tel sin siælena som iak gaf licaman vt fori ¶ Sanctus crisogonus suarar þæt ær naturlect at mørket gangar for liuseno soten for helsonne sua iates os lif æpte døþen ¶ baþen ændas þæssa hems lycca ok genværþa þær tel at eigh sculu saloghe van hopa ok eigh sæle ok cate trøsta sik ¶ i eno haui sighla mang scip som cuma tel hamn ok som bryta. aldra manna licame sighla þæssa hems væþar vndi enom styre man ¶ heþna manna lif ær løst ok sionkar tel hæluetes þa þæt bristar cristna manna lif ær mæþ guþlekom ælscogha saman sat ok sua fast viþ himinen at ængla dragha þæt tel himna þa licamen lusna ¶ guz mø casta þina fæsto i guz cors ok var tel reþo tel þæt guþ vil haua giort. dioclecianus fik vita vm crisogonum ok læt han for sik cuma ok bøþ hanom fæþærnes greua døme æn han vilde guþum offra crisogonus suarar iak offra sannom guþi ihesu christo ¶ þit værulz uald ok heþar forsma iak som sør ok troþar som dy ¶ dyoclecianus læt han halshugha ¶ zelus præstar iorþaþe han alt saman huwþet ok buken hans daghar cumba. a sancte katerine apton
[490:Bu] Sanctus georgius pintes ok hans daghum dyocleciani bæzt borin man i capadocia ¶ han com entima tel libie land. som troya var forþom bygh. tel en staþ som callar selena. viþ staþen la en stor sio. som eet stort haf. ok i sionom boþe en draki. som drap dighart folk af staþenom. mz sin etarblandaþa blæst. ok alt þærra hærskap vænde han tel ryggia. huarn tima þe vildo tel hans raþa at dræpa han. byia mæn væghþo for sik. ok gauo hanom daghleca siu far at æta. ælla blæste han sua gen staþenom etar ok ilsco. at ængen gat liuat som firi var: þa al faren varo døþ þa gauo þe hanom eet folk daghleca som lutar viste tel ¶ folket ødes fast. lutren var sua takin. at ængen toks vndan a huiliken han fiøl: ok fiøl vm siþa a kunughs dottor hans enga barn. kunugen bøþ vt gul ok self. mæþan þe vildo haua tel løsn hænna. þe suara. han þæn ræten haua giuit. ok þerra barn al ød ok døþ af dracanom. ok nu varþar hans dotter [491:Bu] ganga [mz] ælla han sialuar innebræna. ¶ kunugen talar grøtleca tel sinna dottor. ¶ Søtasta dotter. huat scal iak suara. huat scal iak af þik gøra. nær scal iak þins bruþløps hof halda. han bedes af folkeno atta dagha frest. ok fik mz bønom. ok do mykit folk i þøm atta daghum. ¶ attanda daghen como þe æpte lifþo tel kunugs garþ. vreþe ok miok hugh mødde. ¶ kunugen sa ok sørghþe. at han gat eigh frælsat sina dottor fra døþ. ok klædde hana mz gulvæfiom. ok satte ¶ gulcrono a hænna huwþ. allan bonaþ som hon sculde sittia a bruþa bænk. ok saghþe iak ætlaþe kununga ok hærtogha biuþa tel þit bruþløp. at glæþias þær viþ vrgho sang. ok alscona lek. ok gaf vt sina dottor at giua dracanom. ok saghþe guþ giui min dotter at iak vari før døþar æn þu. ¶ gratande gik hon fran faþur ok tel strand. ok sat þær vt giuin ok bidde leþan gæst. sanctus georgius com þær riþande fram mz sionom ok spurþe hui hon sat þær ensamen. ælla huem hon græt. ¶ Møn suarar ok baþ æþla vngan man sla fast sin hæst. ok fly ok eig dø mz hænne. ¶ georgius baþ hana eigh ræþas. vtan sighia sik huem hon þær bidde. kunugs dotter suarar. iak se goþar vngar man. at þu æst storhughaþar. æn huat hialpar mik at þu dør mz mik. ¶ georgius saghþe sik ænghalund vilia flyia. før æn han viste for hvem. ¶ hon saghþe hanom orþ fra ænda. georgius baþ goþa dottor eigh ræþas. ok saghþe sik trøsta a christum. ok fralsa hana fran døþ. ¶ Mæþan þen talas viþ. ok baþ han eigh biþa sin eghen scaþa. ok trøsto sik at dræpa dracan. ¶ lypte dracin huwþ v vatne. vreþar ok ræþelecar. sua at møn monde dana [492:Bu] for bana. georgius stegh a hæst ok væmte sik mz cors tekn. ok riste kæsio mz afle. ok andvarþa sik i guz gømo. ok læggar glæuio gen dracanom. ok sarghaþe han ok viþ iorþ castaþe. ok saghþe tel mønna bint vm hans hals. mz þino bælte. ok var eigh ræd. Møn hughaþes af hans orþom. ok gærnigom. ok giorþe som han baþ. ok drogh dracan æpte sik. som spacan rakca. vm staþen. ¶ folket fluþe vndan ok rymde. ¶ sanctus georgius øpte æpte þøm. ok baþ þøm biþa oræd. ok saghþe sik sændan a guz væghna þøm at frælsa. æn þe vildo tro. a. ihesum christum. ok døpas te cristendoms ok døtos tiughu þusand mæn vtan quinno ok barn. ¶ kunugen byghþe rika kirkio i varra fru heþar ok sancti georgii. liuandes vatn rindar vndan altarano. ok bøte allom þøm siukom þær af drikar. kunugen bøþ hanom gul ok gørsema. som han mæst vilde. ¶ georgius bøþ giva alt þæt fatøke folke som han hanom vnte. georgius manaþe kunugen þry þing. afla kirkio heþra præste. høra gærna guz þiænist ok hialpa fatøkom. ok mintes viþ kunugen. ok andvarþaþe riket i guz gømo. ok reþ sin vagh tel yspanie land.
[493:Bu] ¶ Dacianus var þær vældoghar foghate dyocleciani. sua grymbar ok galin mot cristnom mannom. at i en manaþ drapos tu þusand ok tiughu. mange uaro ok þe som gauos uiþ pinor tel afguþa dyrk. sanctus georgius sa þæt ok sørghþe. ok øpte af harme sua at mange hørþo. ¶ alle heþna manna guþa æru diæfla. var hærra giorþe himin. ok iorþ. dacianus spurþe huaþan han fik þa dirue. at calla þerra guþa diæfla. ælla huaþan han uar cumin. ok hans namn ok æþle. ¶ Georgius suarar mit namn ær georgius. af bæsto slækt capadocie rikes. iak sighraþe palestine rike vndi cristendom. mz hans trøst. iak viþar saghþe siþan væruldena. at iak ma liþughar þiæna guþi fatøkar fatøkom. for mina skuld. ¶ þa fan han georgium sua staþughan. at eigh var vaan at vænda hans hiarta fran christo mz orþom. ¶ þa læt han kæmba hans limi ok lif mællan stulpa bunden. ok þandan harþom bandom. ok slita sundar alt hans huld af hanon mz clodiura ramum ok fotom. ¶ han læt ok tænda blus vndi hans siþom. ok brænna tel inæluen teþos. ok strøþe al hans sar mz salt. ¶ næsto natena kom ihesus sialuar mz himna liuse. ok trøste han mz søte viþar talan. at han actaþe siþan ænga pino. Dacianus fan at han var o vinneken i alscons [494:Bu] pinom. ok læt koma en ilgærniges man. som baþe var vis tel etar ok tel galdra. ok kærþe for hanom at cristet folk mz truldoms listom. forvinna alla pinor. ok virþa for ængte afguþa dyrkt. ¶ þæn diæwls man [var] sua trøstar a o trøst. at han bant sik sialuan vndi suærþ. æn han gate eigh um giort georgium. an tuigia mz dyrk ælla draghit mz galdrom tel afguþa dyrk. han læt sik uara bæstan georgiii ven. ok skænkte hanom etar i. vine. ¶ georgius giorþe cors tekn for karino. ok drak sua at ængkte scaþaþe. ¶ han skæncte hanom annat mera etar blandat. ok drak georgius vtan mæþ hans gærningga. tel saloghar villo man fiøl hanom tel fota ok bedes naþe at varþa cristen. ok varþ þaghar halshugen. ok døptes i siælfsins bloþe. ¶ annan dagh læt dacianus georgium sætia a hiul. hiulet sat vm cring mz huassom suærþom. hiulet brast ok giorþe georgio ængen scaþa. ¶ þa læt dacianus georgium sciuta i panno mz uællanda bly. georgius giorþe cors tekn for pannonne. vændes hanom {valdar} [malmen] i panno tel suala. dacianus sa at georgius var o vinneleken i allom pinom. ok vænte han gita luccat þæn han gat eigh cuscat. ok saghþe tel hans. ser þu væl ok prøua goþe georgii. huru naþoghe æru vare guþa. som þola þik sua længe. sik genuærþoghan. ok varþa þik æn bliþe. æn þu beþes af þøn naþe. ok vænde atar af villo tel þera dyrk. ¶ Søtaste ven vægh guþum naþoghom. ok vænt þik fran villo. ¶ georgius suarar mz spot leiande. hafþe þu talat tel min þaghar først þolict orþ. þa hafþe iak lango lyt þino raþe. þy at iak ær miok þrolyndar ok þryscar gen cuske. ok aldar ær iak bløtar gen bliscap. nu ær iak aldar [495:Bu] æpte þinom vilia. ¶ dacianus miok fæghin læt blæsa ok øpa at alle mæn sculu saman coma. at seia georgium ofra guþum. som sua længe uar guþum gen værþoghar: ok þa alle mæn uaro saman cumne tel afguþa mønstar. þa fiøl georgius a knæ. ok baþ ihesum christum sua bryta niþar mønstar. þær tel at alt folket matte viþ kænnas. at han en vare sandar guþ. ¶ iamskyt com eldar af himnom. ok brænde i asco alt mønstret. ok þæs præst ok øpnaþes iorþen ok sualgh alskuna. ¶ Sanctus ambrosius vitnar i mæsso sang at sua var giort. ¶ dacianus spurþe þæt ok syrghþe. ok leþa for sik georgium ok saghþe. mz huat truldom far þu som þolican onscap hauar giort ¶ georgius suarar. tro eigh þøm folket sighia. com sialuar at se huru iak offra guþum. ¶ dacianus suarar. iak vndistar at þu darar mik. ok vil at iorþen suælghe mik som hon sualgh mønstret. mz biscopom ok præstom. ¶ georgius saghþe tel hans hærra foghate. huru magha þine guþa hialpa þik. som eigh gato hulpet sik sialuom. ¶ dacianus saghþe tel alexandriam sinna husfru. iak mon dø af harme. at iak gitar eigh en man cuscat tel min vilia. ¶ alexandria suarar iak hauar þik þæt opta sact. at þu sculde eigh gøra cristno folke men. þy at þerra guþ ær mactoghare æn þine guþa. ok vit nu vsal maþar at iak vil vara cristen. ¶ han øpte sik ve at hon sculde ok daraþ varþa. ok læt hana up hængia mz hare. ok længe huþstryca. hon øpte tel georgium. hælaghar georgii. huat ær min vaan annars hems. mæþan iak for eigh døpelse. ¶ Sanctus georgius suaraþe: var eigh ræd goþa guz dotter. þit bloþ scal þik standa for døpelse tel himirikes [496:Bu] crono ¶ hon baþ var hærra sik tel naþa: ok vndi þæsse bøn gaf hon sin anda i guz hændar. þætta vitna sanctus ambrosius i mæsso sang. ¶ dacianus gaf þa dom iui georgium. at dragha han først vm alla stassens gatu mz fotom. ok siþan halshuga ¶ þa baþ sanctus georgius varn hærra høra alla tima bøne; røst af himnom ok saghþe ia viþ hans orþ. ¶ halshugen ændaþe han sit martirium. hans daghar cumbar tuem daghum for litlo gangdagh. ¶ dacianus gik þæþan hem þær georgius la halshugen. ok com eldar af himnom ok brænde han tel bana. før æn han com hem tel sit palacium.
En tima langt æpte hans martirium. for cristen hær at vinna ierusalem. þa teþes enom præst vænaste ungar man ok væl klædar. ok saghþe at sanctus georgius. sculde forman vara for cristna manna hær. ok ræþ þøm at føra sin hælgho ben. mz sik. þa þe como ok striddo tel ierusalem. ok cristne mæn þorþo eigh stigha staþen. þy at saraceni stoþo manleca tel værn. ¶ þa teþes allom hærenom sanctus georgius i {huitom hærnisko} [huito hærnisko]. mz røþo corse ok trøste þem stigha staþen. ¶ mæn hugnaþos af hans trøst ok gripu ierusalem mz mæghin. ok drapo alla saracenos.
[497:Bu] Sanctus cristoforus uar vm þæn tima manna længstar. ræþelecar a synom. tolf alna høghar. ¶ en dagh han stoþ. for sinom hærra canaan riks kunugh. þænkte han mz sik. eigh vilia þiæna. vtan vældoghastom væruls hærra ¶ han com tel en mæstan ok mærastan. at frægh rican kunugh. ok varþ hans man. ok varþ kunugen fæghin af þoliks manz þiænist. en dagh stoþ en goliardus for kunugs borþe. ok hafþe for skæmptan. opta diæws namn i munne ¶ kunugen va cristen ok stygdes viþ. ok giorþe cors for sino ænne. gen diæwls namne ¶ cristoforus vndraþe huat þolikt sætte. ok spurþe kunugen huat corsset sætte ¶ kunugen suarar. sik ræþas diæwlen næmpdan. ¶ cristoforus suarar. iak lette vældoghastan væruldenna hærra. ok þu [498:Bu] varþ mik vistar. at þu monde þæn vara. nu prøuar iak. at diæwlen ær vældoghare som þu ræþes. ¶ cristoforus tok orlof af kunugenom. ok for tel han fan diæwlen sialuan a enom scoghe. ok þe talaþos viþ. tel cristoforus vndistoþ. at þæt var þæn sami han æpte spurþe. ok varþ hans man. ¶ En dagh riþu þe baþe. þær cors stoþ a væghenom. ok rymde diæwlen ræddar. ok crøkte vm cring corset stenogha stigha ok þranga. ¶ cristoforus spurþe hui han sua giorþe. ¶ Diæwlen suarar. ok vilde løna længe sina blygh mæþan han gat: tel cristoforus saghþe. sik eigh vilia hanom fylghia. vtan han saghþe hanom hui han vek af væghenom ¶ Diæwlen gik nøþoghar viþ sanno. ok saghþe sik ræþas en man. som do a corse han hæt christus. ¶ cristoforus saghþe. iak hughþe þik vara vældoghastan hærra. nu findar iak at christus ma mer æn þu. hans vil iak leta ok hanom þiæna. ¶ cristoforus lete længe christum. tel han fan nokon cristen man. ¶ han hitte vm siþe. en ærmita. han cristnaþe han ok kænde hanom cristna siþi. ok saghþe. var kunugar kræuar fasto ok førma af sino folke. ¶ cristoforus saghþe. biuþe mik andra þiænist þolica han vil. mit lif vil haua fulla føþo. ¶ ærmiten suarar. at han skulde vacar vara ok bøia sin ben i gulecom bønom. ¶ cristoforus saghþe þæt eigh gita ok eigh vita huat bøne uaro. ¶ ærmiten saghþe. þu saat væl eet sund þa þu hit fort. som mange fara iui mz lifs vaþa. ok ær almanna væghar riks folk ok fatøks. ¶ crstoforus saghþe. uæl vita sundet. ærmiten saghþe. þu æst maþar starcar. ok stor. ok orka væl æruuþa ¶ var færiokarl fatøks folks iuir þæt sundet. ok bær þøm armo iuir a þinom [499:Bu] armom. þæt ær þe þiænist þik gør guþi þækan. ¶ cristoforus saghþe sik þæt væl gita giort. ok gærna vilia. ok bygde sik boþ a sundsens strand. ok stude sik mz stang. ok førþe fatøkt folk iuir mørkia mællan ¶ sirla at quelde mangom daghum. siþan han þær com. ok han la i boþ. lanbar af møþo ok huilte sik. hørþe han rørst fatøks barns annan vægh sundet. ok calla cristoforum at føra sik iuir ¶ cristoforus skynde sik. ok fan ængen þa han iuir com ¶ vtan førsta han atar iui com ok vilde sik huila. þa hørþe han samu røst. ok fan ængen for sik hældar æn før. ¶ þriþia sinne hørþe han sik callaþan. ok fan sma suen. ok førþe han a sinom arme. ok troþ ut a uatnet. sma suenen vaxte sua þungar vm siþe. at bølia qualde han. at varla monde cristoforus vaþaløs. iui cuma. ok saghþe tel smasuenen i myclom vaþa var iak for þina sculd. ok þyngre var þu æn al værulden ¶ smasuennen suarar. þæt ær vndarløst. þy at þu bar cristum. som giorþe ok vppe haldar alla væruldena ¶ iak ær christus þin kunugar. þæt vil iak prøua þik mz iartignom. sæt þin staf i iorþena viþ þina boþ. sua þørran. han scal morghon palm quist bæra ok dactilla frukt. sua giorþe cristoforus ok sua varþ ¶ cristoforus for þæþan tel eet annat land ok staþ. som han cunne eigh tungo. ok uar nat ok dagh a bønom. at guþ gaue hanom tala at vndistanda lanz tungo. siþan gik han diæruar for domen þær cristet folk pintes. ok trøste þøm tel þolughmoþo. ¶ domaren slo cristoforum pust. cristoforus saghþe sik. minna þæn pust. æn han eigh cristen vare. ok gaf guþi hæmdena. som guþ bøþ ¶ cristoforus satte sin staf i iorþ ok baþ guþ giua hanom [500:Bu] quista. tel at folk matte viþ kænnas sannan guþ. þæt var alt sændar talat: ok giort: ok atta þusand manna troþo christo. kunugen sænde tu hundraþ ridda fanga cristoforum. þe como nær hanom þær han la a bønom. ok þorþo hanom ængte men gøra. ok eigh sighia hanom sit ærande. ¶ kunugen sænde haluo flere. ok þorþo þa þe fram cumo. hanom ængte men gøra ¶ cristoforus spurþe sialuar þøm huat þe vildo. þe saghþo sik sænda vara at fanga han ok binda. han saghþe þøm eigh gita hanom nøþghom. þe baþo han fara liþughan. ok saghþo sik vilia sighia at þe funno eigh cristoforum ¶ cristoforus saghþe sik eigh sua vilia. vtan gærna giua sik vndir døz dom. som ihesus siæluar giorþe. ok baþ þøm binda sik hændar a bak. ok føra som fanga for kunugen. ¶ þe giorþo som han bøþ ok wrþo alle cristne. kunugen spurþe hans namn ok æþle. cristoforus suarar. sik haua hetet reprobum. før æn han varþ cristen. ok siþan cristoforum. þy at han christum iuir sundit førþe ¶ kunugen saghþe han hemscan haua takit uiþ hemsco namne. af cristo. som corsfar var ok callaþe han ilgærniges ma. ok baþ han bætra sik ok offra guþum. ¶ cristoforus suarar. rættleca fikt þu sant namn dagnus. som þyþer væruldenna ok diæwls cumpan. kunugen saghþe han vpfødan i scoghom mz diurom. ok þy osinneleca tala. ok bøþ hanom heþar ok æro i sino rike. æn han vilde guþum offra ælla þola manga pinor. ok læt han leþa tel møko hus. ok alla þøm halshuga æpte hanom varo sænde ¶ kunugen læt inne læsa tua væna iugfrur. ok iæte þøm rika gauo. æn þa gaten han [501:Bu] lukcat. mz oloflecom lusta tel afguþa dyrkt ¶ cristoforus sa sin uaþa ok fiøl a knæ. ok baþ varn hærra sik tel værn. ok þa han gat eigh for þøm. i naþom varit. þa spurþe han þøm for huat sak þa varo þær cumna. hans ænlite sken sua han sa gen þem som sol. at þa fiollo rædda viþ iorþ tel hans fota. kunugen spurþe ok læt þøm cuma for sik. ok høtte þøm illan døþ. æn þa eig vanda sik atar tel guþa dyrk. þa suarar. þæt þa mz myclom guþa heþar vara. at þe wnet haua christum. ¶ lætin alla gatuna strø mz blomstar. ok alla vægiana klæþa vm cring. ok calla saman allan staþen tel høghtiþ ¶ kunugen giorþe glaþar som þa baþo. ok þa þe stoþo for guþum. castaþo þa þerra linda vm þerra hals. ok castaþo viþ iorþ ok brutu sundar i sma styke. ok øpto. lætin nu cuma sara lækiarana. ok binda saren ok spiælca guþana ¶ kunugen vredes ok læt hængia andra mz hareno. som hæt aquilina. ok læt binda viþ hænna føtar stora stena. ok þænia hænne lim fran limi. tel hon gaf sin anda i guz hændar. ¶ annur som hæt niceta. læt casta bundna a bal brænnande. ok þa eldren gat hænne ængte giort. þa læt kunugen halshuga hana. ¶ siþan læt kunugen cristoforum vt leþa. ok huþstryca han mz iarn gislom. ok sætia eldaþan hialm iuir hans huuuþ. ok lægia han bunden iui eet iarn borþ. ok tænda bal vndi iarnborþeno. ok blanda mz tiæru. iarnborþet ok boiona brusto iam scyt i sma styke. ok cristoforus gik hel fram v eldenom ¶ kunugen bøþ han binda viþ stulpa. ok af [502:Bu] fiughur hundraþ riddara sciutas som tel mals. pilane flughu vm cring han ok hængdo i væþre. sua at ængte scut scadde han ¶ kunugen vænte han vara scuten tel døþ. ok baþ cristoforum se sik wnnen ok christum sighraþan af sinom guþum. iamscyt vændes en pil i væþreno ok scøt ut kunugh øgha. cristoforus saghþe tel kunugen ¶ Morghon uil iak at mit martirium ændas mz halshuge. þa scalt þu drøpa mit bloþ i þit øgha. ok seia siþan iam væl som før þa þu bæzt sat ¶ Sua giorþes som han saghþe. sua sannaþes som han spaþe ¶ cunugen varþ cristnaþar. siþan han bøtar fik. ok dømde. ¶ huar man vndi suærþ. som uærleca talaþe vm christum ok cristoforum ¶ Sanctu ambrosius vitnar. al þæsse ma ok martiria ¶ hans daghar cumbar. vm sancti iacobi dagh vm høsten
[503:Bu] af sancta cristina
Cristina lønleca cristen var heþens hærra dotter. ricasta maanz. af tiro ytalie: hænna faþer fik hænne tolf þiænisto møia. ok scipaþe hænne eet vænt palacium. som ængen carman tel come. ok fik hænne guþa af self ok gul. ok gaf hænne tel guþa dyrk. ¶ Mange hærra baþo hænna. ok faþir vilde hana ængom giua. vtan guþum sialuom tel dyrk ¶ cristina tok alt þæt røkelse. hænna faþer sænde hænne. at offra guþum. ok gømde høght i vindøghom. ok offraþe christo knæfal ok bøne. þa faþeren com ok vitia dottor. saghþo þiænisto møia. at hans dotter forsma offra gamblom guþum. ok calla sik cristna ok knæfaldar christo. faþer baþ sina kæro dottor offra fæþernes guþum. cristina suarar sik offra þøm lof. som lofs offor søme ihesu christo ¶ faþer baþ sina dottor ofra at minsto enom guþi. at hænne wrþen eigh alle guþa vreþe. [504:Bu] cristina svara iak ær guz dotter. ok aldre þin mæþan þu diæflom þiæna. þo gaff þu mik got raþ vtan vit ok vilia. iak offra enom guþi ihesu christo. ok eigh virþer iak huat alle þine guþa æru vreþe. æ han ær mik bliþar. faþer gik vreþar ok harmsfuldar fran hænne ¶ cristina brøt gulguþa ok silfguþa i sma styke. ok gaf gul ok self fatøco folke ¶ faþeren com atar annan dagh at offra guþum. ok vndistoþ af þiænisto møiom. huat cristina hafþe giort guþum. ok hærþes þa faþur hiarta viþ dottor. ok læt hustryca hana sua hærmelika. ok længe. at tolf mæn þrøtos huar æpte annan. ok svoro sik eigh mera magha. faþer læt hana leþa tel mørcohus. hon saghþe tel faþuren. biþ nu þina guþa giua þinom mannom. mæghin mera striþa viþ møbarnet. Moþeren spurþe at sua var telburit. ok slet af sik klæþe. ok ref sik har af høfþe for harme. ok lop som galin vare tel mørko hus. ok fiol for dottor sinna føtar. ok saghþe. mit bæzsta barn. mik iæmkært som min øghon. miscunna mik. cristina suarar. hui callar þu mik þit barn. mæþan þu þiæna diæflom. iak ær guz dotter. ihesu christi. ok hans namn ær scriuat iui mino hufþe. ¶ Moþeren gik iamharmsfuþ þæþan som þit. ok saghþe sinom bonda dottor anzuar. faþeren vredes æn mer æn før. ok bøþ raka hænna huld fran rifiom mz clodiura fotum. tel hænna limi lusnaþo ok saghþe tel hænna ¶ nu hauar þu mist dottor namn af þinom faþar ¶ cristina suarar. nu vete þu mik digharan heþar. ok væl vænder þu mit namn. at iak scal eigh længar heta diæwls dotter. þy at þu æst sanneca diæwls faþir. ok grep eet stykke af sino bloþogha kioti. ok castaþe fran sik ,i. faþurs [505:Bu] ænne. ok baþ han æta þæt kiøt af hans kyti ær kumit ¶ þa læt faþer dottor a hiul sætia. ok eld mz oleo vndi tænda. lughin læk vndir hiuleno ok brænde fæm þusand mæn vndi stoþo. ¶ faþeren troþe guz iartigne vara truldom. ok bøþ christinam atar inne læsa. ok bøþ sinom suenom binda storan sten viþ hænna hals. ok vt i haf casta vm miþia nat ¶ Suenane giorþo sins hærra buþ. ængla af himnom lypto hana lætta fran grundom liuandes. sialvar ihesus døpte hana tel cristina namn sins guþfaþurs i saltom sio ok saghþe: iak døpe þik i mins faþurs namn. ok mins hans sons ihesu christi. ok þæs hælgha anda varra bægia. Micael arcangelus tok cristinam døpta af guz hænde. ok satte a land i faþurs huse ¶ faþer varþ annars hugha. ok saghþe huat troldoms makt følgher þik. som ræner hauet sins mæghins. ok bøþ hana inne læsa tel annan dagh. ok þa halshugas. vm samu nat do vrbanus hænna faþir braþom døþa i sinne siæng ¶ æpte han døþan. com annar domare som hæt dius. han læt smiþa vaghn af iarn. ok fylla mz oleo quaþo ok tiæru. ok læt tænda bal vndi. ok brænna. tel vaghnen val. ok læt casta cristinam i miþian vællen. ok læt fiura mæn røra vaghnen mz iarn stangom. ¶ þa louaþe cristina cristum ok saghþe. iak þaca þik min guþ faþir. at þu lætar mik annan tima vaga þino nyføda møbarne ¶ Dius domare læt raca alt har af hænna høfþe. ok leþa hana nakna vm staþen. tel appolinis afguz mønstar at ofra. cristina giorþe knæfal christo. ok iamscyt fiøl appollo viþ iorþ. ok løstes i sma muld som malin vare ¶ Dius domare varþ annars hugha viþ þolikt iartigne. ok varþ sva ræddar at han do [506:Bu] i samu stund. julianus fik vald ok dom æpte han døþan. han læt elda oghn som hetast. ok cristinam in casta. þær sang cristina guz lof mz ænglom. fæm dagha scaþaløs. ¶ julianus hørþe ok troþe troldom vara. ok læt in tel hænna siþa slyktar var vngnen. tua øþlor ok tua slar. ok tua orma. þe slekto vm hænna føtar. ok slungo sik vm hænna spina. ok hals. hænne menløst. ok sualaþo hænna suet mz þerra blæst ¶ julianus baþ en man som orma galdar kunne. inganga tel hænne ok prøua: huat ormane giorþo. ¶ þe bitu han tel døþ i samu stund. ¶ cristina gaf ormomen hemlof tel skogs ¶ julianus læt hænne skæra spina fra bryste. ok ran af þøm miolk for bloþ. þær næst læt iulianus hænna tungo af skæra. ok þo miste hon eigh malet tel guz lof ¶ hon grep tungona ok castaþe tel iulianum. ok slo vt hans øgha. iulianus sænde tv scot i hænna hiarta. ok eet i hænna siþo. ok sva ændaþe cristina møþo ok martirium. hænna daghar cumbar sancti iacobi apton.
[507:Bu] Dyoclecianus þær tel at han gate mera men ok ilt giort cristno folke giorþe maximianum sin cumpan kesara mz sik at øþa cristendom viþa vm væruldena þe sændo buþ vm allan hemen alle lanz hærra bundo sik vndi þerra lyþno ¶ Ensamet cristet folk saghþe ne gen afguþa dyrk ¶ kesarane læto scriua annat bref tel cristet folk vm þænna mato ¶ Hiat hygar iþart harþa hiarta ok musa mæghin ¶ sculde al værulden dela eet mal ok annan vægh vare rom ok annan vægh al værulden þa sculde aldar hembren uiþ romara mæghin ok sculin i ensamne verþa vart vald ¶ þe læto suara mz gøru raþe ok vi lyþom gærna værulz raþe ok valde i allom þøm malom eigh æru gen varom guþi ok hans buþi. vi viliom gærna hærscapet vt giua tel roma rikes værio þy at sua funnom vi buþit af guz væghna gørin kesara kesarlekan raþþe ok guþi guþlecan ¶ vm þæn tima var en staþar aldar cristen stor ok starcar mz hundraþ [508:Bu] portvarþom østerst gen solenne nær paradis som callaþes thebe af þøm staþ ok hans lande giorþos vt hærscap tel kesarans garþ siax þusand ok siax hundraþ ok siaxtighi ok siax riddara ok suena þriuine mæn tel gærning þera forman ok hærtoghe var mauricius ¶ Førsta baner bar candidus annur bar innocencius þe foro cristne heman ok fæsto sina cristno mz patriarca i ierusalem ok mz marcellino paua i rom ¶ vm þæn tima sænde dyoclecianus maximianum a mot franz ok þyþiscland otallecom hær ok mz þøm mauricium hærtogha ok hans kumpana ok værþscap. ¶ þa þe como iui italie bærgh þa bøþ maximianus allom offra affguþum ok sværia sik saman a mot allom rømscom rikes olyþnum ok mæst a mot allom cristnom mannom ¶ Mauricius ok hans cumpana vndistoþo almoghans buþ ok ssatto sin tiald atta milo vægh fran heþnom hær a vænasto ængh viþ rodonum ælf ¶ Maximianus sænde þem buþ at coma tel offor þe svarar sik ængom guþum magha offra vtan ihesu christo ¶ Maximianus læt sik forsmaþan. ok saghþe min van heþar vaxe af þy at himna dyrk ok rømsca renliue forsmas ¶ høghmøþoghe riddara sculu viþ kænnas at iak forma hæmnas min ok minna guþa ¶ Maximianus sænde tel þerra rømsca mact ok bøþ þøm val at offra guþum ælla giua huarn tiiunda man tel halshugs þæþ var baþe faghart ok ømblekt þa guz riddara deldo huiliken mate før martir varþa æn annar Mauricius hærtoghe stoþ vp ok talaþe tel værþscapet mik grøter af glæþi at ia se iþar sua fassta ok trøsta i cristne tro at i vilin før vndi suærþ ganga æn afguþum offra væl formaghom [509:Bu] vi cumpana i dagh taka vart værþ ok seia var suærþ bløþa i heþnom siþom æn mik eigh atar droghe guz æpte døme som bøþ petro draghit suæþ atar halda ok þor iak eigh nokrom amot han buþi biuþa vtan louar iak þæs guþ at i ærin guþi lyþoghe ¶ þa gauos vt huar tiunde man vndi suærþ atar com annat buþ mz samu forlaghom sanctus mauricius suarar vi ærum kesarans mæn tel at væria rømsca rike ok ihesu christo ærum ui scyldughe sial oc lif som os bathe hauir gyuit for hans tro uilium ui gerna dø Maximianus bøþ ringia um cring guz riddara oc leua engin guz riddara liuandis ¶ þera dager cumber siu natum for michialsmessu dagh
[510:Bu] Eufemia uæl burn iughfru førsta manz dotter af rømsca rike þa hon sa cristet folk þola pino þa øpte hon tel domaran þu gør oræt vælborno folke þu sænde før tel himirikes fatøkt folk æn mik som rik ær ok af riko folke fød ¶ Mange cristne mæn som før varo rædde hughnaþos af eufemia orþom ¶ domaren dictaþe ræþelekt hiul at bryta mz eufemiam þæt iarnhiulet sculde styras mz brast ok hiulet gik af laghi ok brøt hiulmæstaran tel døþ ¶ þæs døþa frændar vredos ok tendo eld vndir hiulet: ok vildo brænna eufemiam þær hon stoþ øuærst a hiuleno hel ok hiulet bran ok guz ængel løste banden af eufemia før æn eldren com nær hænne ok satte hana høght vp a eet bærgh menløsa ¶ en man mælte tel domaran alla pino døua þe cristno vtan iarnet læt hana halshuga ¶ þæn hana halshuga sculde varþ iamscyt numin han hand vp lypte ¶ annar dirfþes tel at halshuga ok fiøl iamscyt stendøþar niþar ¶ Eufemia æn som før sa huru cristet folk pintis ok øpte tel domaran ok saghþe: sik oræt gøras [511:Bu] at han sænde før tel himirikis eigh hænne iamborit folk ¶ domaren bøþ hana tel mørkehus leþa ok annan dagh obundna vt leþa for sin dom · hon øpte ok kærþe hænne sparþos band: ok boior mer æn andro cristno folke · domaren læt hana fast kusca mz pustom langa stund ok com þær tel hænna sialuar: ok vilde sin vilia mz vald haua ¶ hon varþe sik mz dygh: guþ giorþe mannen vanføran sua at han øpte sik forgiort uara ¶ han sænde tel hænna sin stallara at lucka hana tel sins hærra vilia ok samvaru: ok han gat ængalund in tel hænna kumit: ok eigh lasen uplæst ok eigh dør brutit mz ygssom ok uarþ vm siþe galin: ok diæfla fuldar: sua at han slet: ok ref sik sialuan ok monde varla liuandes þæþan cuma: domaren sænde en annan: at halshuga møna ok þa han vilde tel huga þa vændes hans hughar sua at han castaþe suærþe ok beþes først naþe af hænne ok lop siþan tel domaran ok øpte sik før villia dræpa sik siæluan æn hænne men gøra som guz ængla gøma ¶ domaran bøþ sinom cancelario lata coma tel hænna stora mæn ok kiøtgirugha ok møþa hænna licama ok lif af hænne ¶ Første som in com fik seia vænasto iungfrur vmcring hana sitia ok sunggo søtleca guz lof: ok varþ cristen viþ hænna prædican ¶ Domaren læt hana uphængia mz lukom længe ok atar in i mørkohus sættia siu dyghn vtan føþo ok dryk ¶ Siunda daghen var hon iam faghar ok fri som førsta þa baþ domaren mala hana tel miøl mælan tuægia quærn stena ¶ iamscyt som hon com vndi quærnstenana vændos siælue stenane i sma muld ¶ domaren kændes sik i allom lutum vara wnnen ok læt eufemiam incasta [512:Bu] þær {…on} [grymmasta leon] lagho sua at þøn swlgho [hwan then] for þøm com liuandes ¶ þe møtto møne bliþ ok scipaþo sik sua uæl at hon gat sitit a þøm sua væl som a stolom domaren monde þa dø af harme tel en hans suen laghþe hænna siþo ginum mz suærþe sua ændaþe hon sina møþo ok martirium ¶ leion møtto hanon som han gik stoltastar ok drogho han døþan tel scoghs ok ato ¶ hans frændar leto længe ok funno vm siþe slitin klæþe ok gulringen mz fæm hans benom priscus domare bet ok slet sik sialuan mz tannom ok do i gæld ¶ Sancta eufemia do mz heþar i cacedonia ¶ alle þe vm cring boþo iuþa ok heþne: wrþo cristne ¶ Sanctus ambrosius uitnar ok visa al hænna martiria som hær scriuas ¶ hænna daghar cumbar fiughurtan natom for michials mæsso
[513:Bu] Af cosma
Cosmas ok damianus varo kiøtleke brøþar. þerra moþer hæt þeodoche cristen ok guþlek ¶ þe brøþar varo goþe læchiara. allom siukom bøto þe/ baþe folke ok fæ pæniga løst ¶ en fru hon hæt paladia. bøþ þøm for bøtar rica gauor. þy at hon uar længe siuk. ok vanhopa wrþen at fa bøtar ¶ siþan hon forgiorþe rikt fæþærne. for lækedom a heþna lækera. ok fik aldre þæs hældar bøtar. før æn þe brøþar bøto hænne. þe saghþo ne gen gauom. ok saghþo guþ haua giuit sik lækedoms list. okøpta. ok vara skyldogha. vtan køp giua þæt [514:Bu] okøpes var giuit. ¶ hon manaþe damianum ensamen iuir guz namn. taca viþ eet litet present. ok eigh forsma guz namn som hon manaþe han mz. ¶ þæt present var eigh sua rikt. at han tok þæt for fikt. vtan han tok viþ for þæs ena sculd. at han vilde eigh forsma guz namn ok hænna goþuilia: sanctus cosmas fik þæt vita vm siþe. ok vænte sin broþor þæt haua giort for giri sculd. ok forbøþ nokrom manne. iorþa damianum døþan i graf mz sik døþom. ¶ Næsto nat teþes guþ cosme i symne ok saghþe hanom. ¶ damianus tok viþ guþleke gauo. eigh for giri vtan for guz namns heþar. ¶ lisias greue læt þøm coma for sin dom. ok bøþ þøm offra guþum. ok for olyþo tel guþa dyrk. læt han binda hændar ok føtar a þøm. ok þænia pinleca þera sinur: ¶ þe forsmaþo hans pinor: ¶ þa læt lisias sæncia þøm i quaf. guz ængel frælste þem fra grunne. ok satte þøm liuandes a land. ok leddos in for greuan. ¶ Greuen sighar tel þøm. ok baþ þøm kænna sik sin troldom. som iæmuæl hauar crapt iuir hauet. ok vil iak iþro raþe følghia. ¶ iamscyt como tue diæfla ok pustaþo greuan fast. lisias baþ hælgho martires biþia for sik tel þerra guþ. ¶ cosmas ok damianus baþo for hanom. ok varþ lisias þaghar fræs af diæfla qualum. lisias saghþe tel þerra. saghen i huru vreþe guþa uaro. viþ at iak uilde mik vænda tel iþar. ok þøm viþarsighia. ¶ fra þænna tima vil iak eigh iþar þola længar guþa vanheþar: ¶ lisias læt casta þøm a baal. lughin giorþe þøm ængte men. vtan manga þem vm cring stoþo. þa læt lisias hængia þøm baþa iui en stulpa. ok þænnia þerra limi ok lif. guz ængel løste þøm af bandom. [515:Bu] ok ledos liþughe in for greuan. lisias bøþ binda þøm ok sciuta þøm tel døþ. ok tørua mz stenom. ¶ pila ok stena vændos i væþre. ok slogho guz ovini som vm cring stoþo. ok gorþo guz martiribus ænge men. lisias vreþar ok harms fuldar. ok læt þøm ok mz þøm þerra þre brøþar halshugga. ¶ cristet folk mintes huru cosmas forbøþ. at iorþa mz sik damianum. ok iauaþo huat þe hældar sculdo gøra. tel en vlualde com ok talaþe som man. ok bøþ þøm baþa iorþa i ena graf ok sua giorþes.
I rom ær þerra kirkia som felix paue læt up byghia. faþer sancti gregorii paua. ¶ j þerra kirkio þiænaþe en man gærna þøm brøþrom. en sot at af hanom annat laret. gørla vm ena nat. teþos hanom cosmas ok damianus i symne. ok hafþo mz sik iarn ok smyrilse. annar spurþe annan. huar sculum vi fa annat lar. at giua þænna larløsa varom ven. annar suarar i dagh iorþaþes i sancti petri kirkio en blaman: takum hans larben þæt ær færst. giuum varom larløsom manne. sua syntes þøm siuka. at hans siukt ben som alt kiøtet var af ætit. ok sinur scaros af. ok blamans ben impaþes i sama staþen. ok smorþes æpte saran værk. mz søtom smyrilsom ok linum. ¶ Maþren vaknaþe. ok kande sik haua baþen laren. [516:Bu] værkløs. ok tok at iaua. huat han sanneleca var. þæn sami ællar eigh. ok varþ vis vm sic {um siþe} ok fløghþe ut af siangenne fæghin. ok teþe allom. huat hanom timde ¶ Mæn sændo. tel blamanzcens graf. ok funno liket larløst. ok siuca manzens larben i iorþenne mz þøm døþa. þerra daghar cumbar enom dagh for sancti michials dagh
En man þiænoghar sancto cosme ok damiano. sculde fiærran fara. han gaf sina husfru i guz gømo. ok þerra brøþra. ok gaf hænne trygo tekn þæt hælgha cors. husfrun var miok guþlek. ok diæwlen bar þæs awnd. ok bra sik i manz ham som sændar uar a husbondans vægna. tel hænna. ok saghþe hænne huat ærande han vilde mz cors tekn. husfrun troþe tekneno væl. utan tok iæwgha af þy. at han næmde eigh cosmam ok damianum hænna malsmæn ok gømara. ¶ Diæwlen i manz hami bøþ hænne. af husbondans vaghna. mz trygo tekne. fara mz sik. ok møta bondanom. hon þorþe eigh ne sighia. gen tryggo tekne. vtan for mz hanom: han ledde hana høght vp a eet bærgh. ok vilde hana þær for vt sciuta for en clint. ¶ husfrun callaþe cosmam ok damianum. sina gømara tel hialp. som hænna bonde scipaþe hænne malsmæn. ok saghþe sik þøm trøsta [517:Bu] ok tro. ¶ þaghar teþos þe hænne baþe brøþar. ok mange hælghe mæn mz þøm. liuse som sol. ok frælsto hana. af {diæwl} [diæwls] valde. ¶ cosmas ok damianus sagho tel hænna sik vara þøm hon trøste. ok hænna husbonde scipaþe hænne tel gømo. þerra ben ligia i þiþisland. i. enom by heter essend
[518:Bu] af adriano
Adrianus var ok pintar i dyocleciani daghum ¶ Maximianus diocleciani cumpan com tel nicomediam ok læt þær cusca folk tel afguþa dyrk ¶ þri mæn ok þrætighi førþos for kunugen staþleca cristne Maximianus saghþe tel þerra hauin i eigh hørt huliken dombar giuin ær iui cristet folk þe saghþo sik væl haua domen hørt ok vita ok han eigh virþa ¶ Maximianus læt þøm huþstryca ok bryta þerra tændar mz stenom ok sætia þøm smida i mørke hus ok bøþ scriua huars þerra namn ok ansuar ¶ adrianus marscalk sa þøm sua staþugha ok saghþe tel þerra huat løn vænten i iþar annars hems mæn i þulin manleca þæssa pino ¶ þe saghþo ænga tungo gita talt þe løn guþ giuar sinom mannom adrianus baþ scriua sit namn mz þerra namnom [519:Bu] ok sin ansvar mæþ þem at adrianus var cristen Maximianus læt han smiþa ok i mørke hus mz þøm sætia ¶ Adriani husfru spurþe sin bonda fangen ok slet af sik klaþe ok har for harme ok græt ok illa læt ok siþan hon hørþe at han var cristen wrþen þa uændes hænna gratar i glæþi þy at hon var lønleca cristen ok hafþe længe biþit guþ at han matte cristen varþa ¶ hon lop fæghin þit han la fangen ok kyste hans føtar ok mintes viþ hans boior ok saghþe ¶ Sæl æst þu adriane þy at þu eghnar þæt goz huarte lefþe þik faþir ælla moþer ok sæl ær iak som þik se cristen: þæt goz hauar þu nu fanget som þa førsta hialpar: þær ængen af androm fa lan ælla gauor. ok þa ængen løse annan af nøþ eigh faþer eigh moþer eigh dotter eigh ven sin ven eigh gozet hærran: forsma min hærra alt þæt ¶ viþ þik scal skelias þæssa hems vini ok frændar ok varþnaþar rikedoma af hiarta ok hugh tel þet þu mat ævinneleca viþ vara ¶ adrianus callaþe hana sina systor ok baþ hana væl fara hem tel sit hus ok saghþe hana vilia tel calla þa hans pina sculde ændas ¶ Natalia giuar han i guz gømo ok andvarþa han hælgho martiribus ok trøsta hans hiarta mz pradican ¶ Gen þøm dagh adrianus fik vita at þera time var nær þa fik han borghan for sik ok com hem tel sinna husfru nataliam ok uara hana viþ þerra tima en sa adrianum coma ok lop in for nataliam ok varaþe hana ok saghþe sik se adrianum coma løsan ok liþughan hem ¶ Natalia varþ illa viþ ok rædes han vara fra gangen tronne ok venaþe sik ok saghþe: [520:Bu] aldre varþe mik þen gen værþa at min bonde skils viþ hælgha martires ok stoþ braþleca up ok lukte durum saghþe tel adrianum þa han baþ sik in lata ¶ fiærren se han fran mik som guþi ær fran gangen ¶ aldre nalkes þæn mundar minom munne som guþ havar viþarsaght ¶ Saloghar man har nødde þik tel at þæt vptaca þu vilde eigh framhalda ¶ huat skilde þik viþ hælgho martires ¶ hui rymde þu før æn striþen bøiaþes vart þu sar før æn bughin bændes ¶ Mik matte ok væl undra æn nokot wrþe guz offor af diæwls gifno bloþe ¶ awi mik salogha som viþ bansat bloþ ær sambunden eigh var iak þæs af guþi værþ at vara nokra stund guz ridda husfru ok martiris cona: scam glæþi var mik giuin ok lang blygh ¶ adrianus hørþe gærna al hænna orþ vndarsfuldar af vnge kono ok væne ok væl borne ok fiughurtan manaþom nygipte: ok varþ af hænna orþom æn hetare ok harþare tel martirium. ok baþ hana for sik vp lata ok saghþe sik eigh rymdan ælla tronne forgangen vtan borghaþan hem tel hænna at calla hana tel þerra striþ at seia sina ændelykt: ok saghþe læt scyt vp ælla se þu mik aldre mer: þy at iak ma eigh længar duælia: ok þola hælgho martires som mik borghaþo mere pino for mina sculd æn iak cumbar eigh atar at næmdom tima ¶ þa først trygdes natalia viþ at han var staþughar i tronne ok læt vp for hanom ok fiøl. fæghin. a knæ ok lovaþe guþ ok gingo sua baþen tel mørkohuset ¶ Nalia þiænte þær siu dagha hælghom martiribus þuo þerra sar ok strøk mz selke ¶ siþan com kesarans buþ at martires sculdo tel doms føras ok baros o føre a barom sva uaro þe [521:Bu] forbarþe ok pinte ¶ adrianus æpte þøm bak bunden ok bedes han først fram for domen ensamen Natalia saghþe tel hans min hærra gifs eigh viþ pinor som litla stund liþas ok sænde guþ þik ængla glæþi som aldre fa ænda ¶ adrianus hængdes først ok þandes alle hans limi sundar ok varþ þær næst huþstrukin ¶ Natalia lop atar tel hælgho martires ok saghþe sin hærra byria striþena ¶ Maximianus manaþe eigh illa tala vm hans guþa ¶ adrianus suarar mæþan iak þol pinor for þa sak at iak tala illa tel þinna falso guþa: þa var þæs vis þu varþar vær pinaþar som illa tala um min sannan guþ ¶ Maximianus saghþe þolikt orþ haua þik cristne falasara kænt ¶ adrianus suarar þe þu callar falsara. æru æuinneleks lifs prædicara ¶ Natalia lop fæghin tel martires. ok saghþe þøm sins hærra andsuar ¶ Maximianus læt fiura starka mæn sua han huþstryca at inælue mate synas Natalia gik mællan hans ok andra martires ok saghþe þøm hans anduarþan ok þolomoþo ¶ Maximianus læt adrianum atar smidan i mørkohus ¶ adrianus var vngar ok manna vænastar: tuem arom minna æn þrætighi ara gamal ¶ Natalia sa sin kæra hærra viþøpnan ligia allan sundar slitnan ok laghþe sin arm vndir hans nacca ok saghþe sæl æstþu min hærra værþoghor wrþen hælgra manna tal ok værþscaps: sæl æstþu mit liuua lius som þol møþo for þøm som døþ þolde for þina sculd: far nu hel ok sæl søte hærra at seia sælan innan glæþi ok æro ¶ Maximianus spurþe at frur gingo at vitia mørkohuset ok þiænto þøm ok forbøþ þøm in læta ¶ Natalia tørkænde sik mz carmanna klæþom ok læt skæra sik har som carmanne [522:Bu] ok daghleca mællan mørkohusa ok þiænte som før mæþ þuat ok føþo ¶ Maximianus spurþe at flere frur gingo sua ok læt nu scynda martires martirium ok læt bæra fram eet stort stæþ ok bøþ bryta aldra þera larben mz slægiom sundar i sma styke ¶ Natalia fik vita ok vitiaþe þaghar sin hærra ok manaþe han a guz væghna þola manleca ænda a sina nøþ litla stund ok haua for øghom ængla glæþi ¶ Natalia gik daghþingande mællan sin hærra ok andra martires ok størkte þøm alla ok gik iam væl tel stupogreuan ok baþ þøm ængom før ben sundarbryta æn sinom bonda ¶ þæþan gik hon ok tel sin hærra ok baþ han biþia sin guþ gøma hana þæssa hems osmittaþa ok calla hana scyt æpte sik af þænna heme ¶ Adrianus leddes først tel benbrut þa benen brutus þa baþ æn natalia biuþa sina hand vndi afhug: sua giorþe adrianus som hon baþ ¶ ok hon grep handena ok gømde for hælghodoma i sina scøte: þær næst laghþo alle martires sik siælue fram a stæþ vndi slægor ok gauo benbrutne andan i guz hændar: Maximianus bøþ brænna þera ben a bale þa vilde natalia casta sik sialua a balet mz benomen ¶ sua mykit rægn com þa af himnom at þæt sløkte balet ok gømdo hælghodoma obrænda ok natalia gømde sins bonda hand mz heþar skrinlaghþa iui sinna siang hofþa gærþ ¶ en hærtoghe sænde buþscap tel nataliam ok bedes hana tel husfru ¶ Natalia suarar sømeleca sændebuþum: ok saghþe sik heþar buþin at varþa hærtogha ok marscalks husfru ok beddes þo þrigia dagha frest tel ansuara ¶ Natalia fiøl a kna for guþ ok baþ han calla sik scyt osmittaþa af þænna heme ¶ en hælaghar martir af [523:Bu] þøm hon þiænaþe faghar ok fryghþafuldar teþes hænne ok bøþ hænne scynda sik þæþan þit þerra ben brænd lagho scrinlaghþ annan vægh ens hafs sund ¶ Natalia leghþe lønleca scip ok for fran lande mæþ myclo cristno folke ¶ hærtoghen spurþe at hon rymde ok sænde æpte hænne mykin sciphær ¶ guþ vænde væþren sua mz iartignom sua at þøm vrak atar ok hon sighalde goþan bør fram ¶ vm miþia nat syntes annat scip møta ok uaro diæfla i scipino i manna hami diæfla spurþo natalie følghe huaþan þe foro ælla huart þe uildo þe sagþo sik haua sighalt af nicomedia ok vilia tel constantinopolim: diæfla saghþo þøm fals haua stæmt ok visto þøm væghen þvart af rætto þy at þe vildo þøm drænka tel grunda ¶ Sanctus adrianus com þøm tel hialpa ok møte þøm i andro scipi ok saghþe sit namn ok baþ þøm eigh følghia diæfla villo vtan stæmna hældar æpte sino styre ¶ Natalia kændes viþ sin kæra hærra ok sighalde fæghin æpte liuwom leþsaghara ok com tel constantinopolim i førsto daghnigh Natalia laghþe sins bonda hand nær androm hans benom ok somnaþe þær a guþlecom bønom ¶ Sanctus adrianus teþes hænne i sømne ok bøþ hænne þær ligia ok soua langan symn tel doma dagh i guz friþi ¶ Natalia vaknaþe ok saghþe drømen allom næruarandom ok gaf i samu stund sin anda i guz hændar: cristet folk iorþaþe mz heþar nataliam næst adriano hænna husbonda: hans daghar cumbar annan dagh æpte varra fru dagh þrem vikum for mikialsmæsso
[524:Bu] Gorgonius ok dorotheus førsto riddara i dyocleciani daghum i hans garþe føde i nicomedia. viþarsaghþo opinbarleca mandom viþ dyoclecianum ok saghþo sik ængom manne vilia þiæna mer vtan ensamnom ihesu christo ¶ Dyoclecianus gafs dighart viþ þerra orþ ok syrghþe sin scaþa at mista bæsto mæn ok upføþa i kesarans garþe ok lukcaþe þøm først bliþom orþom ¶ Siþan han sa þøm fasta i tronne þa læt han þøm først uphængia mz armom ok þænia mz bandom lim fran limi ok þær næst huþstryca mz iarn gislom ok siþan kæmba þøm alt kiøt fran benom ok vækia sara værken mz salt ok ætikio: ok siþan læt han þøm stekia a rist: þe lagho þær værkløse som a bløte siang ¶ Røkren uar þøm søtar som lilio blomstar dyoclecianus dømde guz riddara tel galgha ok bøþ casta þerra ben for hunda ¶ cristet folk hænte þerra ben saman o spiællaþ ok iorþaþo þøm mz heþar þerra daghar cumbar ok a sama dagh som sancti adriani daghar
[525:Bu] Sanctus vitus æþla tolf ara barn barþes opt af heþnom ¶ faþer suor at han forsmaþe afguþa dyrk. valerianus dyocleciani foghate iuir cicilie land læt gripa sma suenen ok bæria mz stangom ¶ hans armbar som bæria sculde varþ ofør ok foghatans þæt bøþ sua at han venaþe sik ok øpte sik haua mist sina høghro hand: ¶ vitus baþ han calla sina guþa tel bota valerianus spurþe vitum æn han trøste sik bøta hanom: vitus gaf hanom bøtar mz a callan ihesu christi namns valerianus baþ hans faþur røkta smasuenen tel guþa dyrk ¶ vm ena nat kænde faþeren søtasta luct vt ganga af barnsens hærbærghe þær uitus la ensamen i siæng ok stoþ up for vndars sculd ok sa ginum uindøgha huset alt liust ok [526:Bu] siu ængla standa cringh vm smasuenen: ok øpte guþa uara cumna hem tel sin ok i samu stund varþ han blindar: aldar staþren vaknaþe viþ hans op. ok como tel hans iam væl valerianus foghate: ok spurþe huat hanom var ¶ han saghþe sik haua set okunnugha guþa i sino huse skinande som sol ok sik wrþen blindan viþ ofskært skin þe ræþo hanom offra ioui tel bota en þiur mz gulhornom ok han sua giorþe sik gagnløst ¶ faþer baþ vitum sik bøta: vitus gaf faþur bøtar mz bønom: eigh var han þy bætre ok christo þæs tronare vtan ætlaþe dræpa vitum son ¶ goþar guz ængel teþes modesto viti tyktomæstara. ok baþ han ryma mz smasuenenom hafleþes tel anat land han giorþe som hanom var buþit ¶ vitus giorþe mangh iartigne a þy lande som þe tel como ¶ vm þæn la dyocleciani son i gæld ¶ diævulen øpte aldre ryma sit hærbærghe ok suenen liþughan lata før æn vitus lucanus come ¶ vitis letes ok hittes ok bøtte suenenom mz acallan nams ihesu christi ¶ dyoclecianus baþ han offra guþum æn han vilde eigh dø illom døþa ok leddes olyþoghar tel mørke hus mz sinom mæstara ¶ J samu stund brusto boior ok mørcohus lystes som middax sol ¶ dyoclecianus læt casta vitum i brænnande bal ok eldren giorþe vito engte men ¶ siþan læt han casta vitum for wreþ leion ok vorþo iamscyt bliþ for cors tekn þa bøþ dyoclecianus hængia vitum ok modestum ok crescenciam viti fostar moþor som aldre skeldes uiþ sin folstar son ¶ j samu stund com þordøn sua ræþelecar at mykit folk do ok af guþa mønstar brusto ok dyoclecianus rymde ræddar ok ¶ venaþe sik wnnen af enom suene ¶ [527:Bu] Guz ængel løste martires ok førþe þøm þæþan: tel þe funno sik ena floþ: þær huilto þe sik a guþlecom bønom ok gauo sina siala i guz gømo: en ørn varþe þera lik ospiællaþ tel en ærlek fru florencia fan þøm sanctus uitus uiste hænne þerra daghar cumbar tuem daghum for botolfs mæsso
[528:Bu] Primus ok felicianus uaro kiøtleke brøþar afguþa biscopa ok præste røghþo þøm for dyocleciano ok saghþo sik ængen ansuar af guþum fa vtan primus ok felicianus ofraþo þøm dyoclecianus læt gripa þøm ok i mørco hus casta tel guz ængel þøm þæþan løste ¶ siþan skilde han þøm at ok tok at luka felicianum tel afguþa dyrk ¶ felicianus saghþe sik attatighi ara gamblan at aldre ok þrætighi ara at cristendom ok omøghelekt vara at vændas fran sannind mz lukkan som barn dyoclecianus læt naghla hans hændar ok føtar ginum mz naghlom ok bøþ lata standa han sua matløsan ¶ Siþan talaþe dyoclecianus tel primum: nu hauar þin broþer takit [529:Bu] uiþ kesarleco buþi ¶ primus suaraþe nu liughar diæwls vngen. þo var þæt sant at han lydde himna kesara buþi ¶ Dyoclecianus læt leþa primum tel felicianum ok læt giua drikka primo vællande bly han drak blyt sik møþoløst som calt kældovatn ¶ Dyoclecianus læt casta þøm baþa brøþar for tu grym leiom som þaghar wrþo bliþ ok spak som lamb ok samulund wrþo tue biorna ¶ tolf hundraþ mæn stoþo nær ok sagho þæsse iartigne þær af wrþo fæm hundraþ cristne ¶ halshugde ændaþe þe sit martirium þerra daghar cumbar fæmtan daghum for miþsumars apton
[530:Bu] Sanctus theodorus var gripin ok kuscaþar tel afguþa dyrk: innan stuntan tima tende han eld vndi martis mønstar ok brænde al afguþa dyrk i asko ¶ Siþan var theodorus gripin ok i mørcohus sattar ok dømdar tel svylt ¶ Siælvar ihesus christus teþes theodoro ok trøste han ok saghþe trøst þik væl min man theodore þy at iak ær mz þik himna hærscap i scinanda klæþom fylte huset luktom durum ok lysto ok sungo søtleca guz lof mz hanom: varþ mæn sagho ok rymdo rædde ¶ annan dagh leddes theodorus ok for domen ok gafs hanom val guþum offra ælla døþ þola ¶ theodorus svarar smiþen mit kiøt ok steken: aldr viþarsighar iak ihesum christum maþan min ande gangar ginum mina næsa ¶ domaren læt han up hængia mz armom ok raka hans huld mz iarn cambom alt intel rifia ok siþan a baal casta þær gaf theodorus sin anda i [531:Bu] guz hændar ok la hans lik obrænt a brandom. søtaste røkar gik af hans like ok ypnaþe himinen sua at alle sagho þe um cring stoþo ok hørþo røst af himnom væl cumin kære theodore gak in i guz glæþi hans daghar cumbar tuem daghum for sancti {martini} dagh
[532:Bu] Af sancto quintino
Sanctus quintinus var ok vm þæn tima først barþar þar mz stangom sua at mæn mødos: ok siþan allom limum þandar ok bunden sua at hans aþro brusto up ok þær næst suþin i uællande oleo ok tiæru ok istre samam blandat han la i vællenom ok lo at domaranom þa læt domaren stuppa hans strupa fullan mz lim sinap ok ætikio ¶ siþan læt han næghla hans føtar ginum mz tuem iarnspicom ok mz tuem hans huwþ ok þær næst hals huga ¶ sancti quintini lik la fæm ar ok fæmtighi i sio tel guz ængel viste þæt enne blinde fru: ok baþ hana þit fara ok liket vp taka ok mz heþar iorþa ¶ hon for þit ok mykit folk mz hænne: þa þe baþo sina bøne a strandenne fløt hælakt lik vp fran grunnom ok fik frun som blind var baþe sændar seia himins lius ok lik upflutit ospiællat hans daghar cumbar alla hælghona apton
[533:Bu] Domara satto dyoclecianum ok maximianum fran valdom baþa ok giorþo þøm slætta bøndar: ok toko sik þre kesara valerium constantinum ok licinium ok varo vældoghe tu ar ¶ constantnus van vndi rom britaniam mz sværþ ok tok sik tel husfru kunugs dottor af britania helenan ¶ Maxencius drap þem alla þre ok vilde varþa kesare ok varþ aldregh: þo scref han sik kesara ok ræþ for mangom romara landom mz vald vtan þerra vilia tel vnge constantinus vp vaxte
af sancta katerina
Maxencius com tel alexadriam egipto lanz huuþ staþ ok bøþ allo rikeno saman coma at offra guþum [534:Bu] ok dræpa cristet folk ¶ costus egipti kunugar var snima døþar katerina hans enga [534:Bil] barn war hans arwe/